سایتولوژی یا سایتوپاتولوژی روشی است که به تشخیص بیماری‌ها، با بررسی یک سلول منفرد یا توده‌ای از سلول‌ها می‌پردازد و بخشی مهم در تشخیص برخی از انواع سرطان است. در مقایسه با بیوپسی بافتی، سایتولوژی از مزایای زیر برخوردار است:
- آسان‌تر است
- ناراحتی کمتری برای بیماری ایجاد می‌کند
- احتمال ایجاد عوارض جانبیِ آن کمتر است
- هزینه‌ی پاینن‌تری دارد
یا این حال، همانند هر تست دیگری، معایبی دارد؛ برای مثال، در برخی موارد، دقت آن به اندازه‌ی بیوپسی نیست. البته باید در نظر داشت که سایتولوژی مایعات در بسیاری از موارد دقت بیوپسی را خواهد داشت.
تست سایتولوژی به دو منظور انجام می‌شود؛ تشخیص و غربالگری.
- تست تشخیصی: تنها برای افرادی که علائم و یا نشانه‌های بیماری را نشان می‌دهند و یا زمانی که دلیل دیگری وجود دارد که پزشک به وجود یک بیماریِ خاص، نظیر سرطان، شک کند استفاده می‌شود. این تست وجود یا عدم وجود بیماری را مشخص می‌کند؛ سپس به طور دقیق کلاس آن را مشخص می‌کند.
- تست غربالگری: برای پیدا کردن افرادی که ممکن است در آینده به یک نوع بیماری خاص مبتلا شوند، پیش از آن که علائم بیماری بروز پیدا کنند، استفاده می‌شود. از یک تست غربالگری خوب انتظار می‌‌رود که تقریبا همه‌ی افراد مستعد بیماری را بیابد اما الزاما وجود بیماری را در آنان ثابت نمی‌کند
معمولا تست تشخیصی زمانی که نتیجه‌ی تست غربالگری مثبت باشد، استفاده می‌شود. برخی از تست‌های سایتولوژی نظیر تست Pap، عمدتا برای غربالگری استفاده می‌شوند در حالی که سایر تست‌ها می‌توانند سرطان را تشخیص دهند. زمانی که نتیجه‌ی تست سایتولوژی سرطان را نشان دهد، برای اطمینان، بیوپسی نیز پیش از شروع پروسه‌ی درمانی انجام می‌شود.
مقاله‌ی مرتبط: اصول غربالگری سرطان
سایتولوژی مایعات
مایعاتی که از حفره‌های بدن جمع‌آوری می‌شوند می‌توانند برای حضور سلول‌های سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از مایعاتی که می‌توان از آنان استفاده کرد عبارتند از:
- ادرار
- اسپوتوم (ترکیب بزاق و موکوس موجود در سیستم تنفسی)
- مایع جنبی (از فضای اطراف شش‌ها)
- مایع پریکاردیال (از فضای اطراف قلب)
- مایع پریتونئال (از حفره‌ی شکمی)
.
