احساس سرگیجه پس از فعالیت بدنی شکایت شایعی محسوب می‌شود. اغلب، علت سرگیجه پس از ورزش مورد جدی نیست؛ مانند کمبود آب بدن. اما در شرایط دیگری، سرگیجه پس از تمرین می‌تواند نشان دهنده‌ی مشکلات زمینه‌ای دیگری باشد که نیاز به درمان دارد. در این مقاله به بررسی ۷ مورد از رایج ترین دلایل سرگیجه پس از فعالیت بدنی ، راه کارهای درمانی و روش‌های مقابله با این شرایط خواهیم پرداخت.
دلایل سرگیجه پس از فعالیت بدنی
چند مورد از دلایل احتمالی سرگیجه پس از ورزش:
۱- تعریق بیش از حد
تعریق بیش از حد ممکن است پس از فعالیت بدنی احساس سبکی سر را در فرد القا کند.
تعریق بیش از حد زمانی که فرد طی تمرینات ورزشی خود را تحت فشار زیادی قرار می‌دهد، رخ می‌دهد. نشانه‌های تعریق بیش از حد:
- سرگیجه
- احساس عدم هوشیاری یا غش کردن
- احساس سبکی سر
- حالت تهوع
- تنگی نفس
- تشنگی
- استفراغ
مطابق با تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۵ تحت نظر منابع معتبر، آسیب‌های مرتبط با تعریق بیش از حد ۳۶.۲% از کل آسیب‌هایی را که در باشگاه‌های ورزشی و تناسب اندام رخ می‌دهد را تشکیل می‌دهد.
تعریق بیش از حد و سرگیجه پس از فعالیت بدنی تنها در باشگاه‌ها وکلاس‌های ورزشی رخ نمی‌دهد؛ بلکه ممکن است پس از هر فعالیتی انجام شود.
۲- استفاده از دستگاه‌هایی که حرکت مداوم دارند
نوع تمرینی که فرد انجام می‌دهد می‌تواند در احساس سرگیجه پس از فعالیت بدنی تأثیر گذار باشد. به عنوان مثال، استفاده از دستگاه اسکیواره یا تردمیل، که در هر دو دستگاه حرکتی مداوم انجام می‌شوند، احتمالاً باعث سرگیجه می‌شود.
برخی از افراد پس از اتمام کار با دستگاه احساس سرگیجه یا سبکی سر خواهند داشت. درواقع در این حالت فرد این احساس را دارد که در حال حرکت است درحالی که ایستاده است.
این حالت دوران سر (vertigo) نامیده می‌شود. برخی افراد نیز دیگر علایم سرگیجه را به صورت جنب زدگی تجربه می‌کنند.
۳- کمبود آب بدن
کمبود آب بدن هنگامی رخ می‌دهد که بدن نسبت به آب دریافتی خود، آب بیشتری از دست دهد. اگر چه کمبود آب بدن بیشتر در کودکان و افراد مسن اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند افرادی را در تمامی سنین تحت تاثیر قرار دهد.
احتمال این که افراد بزرگسال سالم به دلیل یک بیماری نه چندان مهم یا فعالیت بدنی شدید، خصوصاً در هوای گرم، کم آبی را تجربه کنند، بیشتر است.
برخی از نشانه‌های مواجهه بدن با کمبود آب:
- سرگیجه
- خشکی دهان
- تشنگی بیش از حد
- احساس سبکی سر یا احساس غش کردن
- کاهش دفعات ادرار
- خستگی
- ضعف
حتی کم آبی خفیف، که به از دست دادن ۱-۲٪ از وزن بدن اطلاق می‌شود، می‌تواند باعث بروز این علائم شود. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که تشنگی یکی از اولین علائم کم آبی بدن است، اما تا زمانی که احساس تشنگی در فرد ایجاد شود، بدن پیش از این دچار کم آبی شده است.
۴- کمبود اکسیژن
تنفس نادرست هنگام ورزش به این معنی است که برخی افراد میزان کافی اکسیژن مورد نیاز برای عضلات را هنگام فعالیت بدنی به بدن خود نمی‌رسانند.
در حین ورزش، میزان مصرف اکسیژن در ماهیچه‌ها بیش از حد معمول می‌شود. به همین دلیل ضربان قلب و سرعت تنفس سریع‌تر می‌شوند تا بتوانند اکسیژن بیشتری را دریافت کنند.
در افرادی که طی فعالیت‌های ورزشی به میزان کافی نفس نمی‌کشند یا عمق تنفس آن‌ها کم است، ممکن است میزان اکسیژن مغز به کمتر از میزان مناسب آن برسد. سرگیجه پس از فعالیت بدنی می‌تواند نشانه‌ای از نیاز مغز به اکسیژن بیشتر باشد.
۵- فشار خون پایین
فشار خون نیروی خونی است که به دیواره شریان‌ها وارد می‌شود. در بیشتر افراد، فشار خون نرمال کمتر از ۱۲۰/۸۰ میلی متر جیوه است. طبق منابع معتبر، افرادی که فشار خون پایین یا هایپوتنشن دارند، فشار خون آن‌ها کمتر از ۹۰/۶۰ خواهد بود.
فشار خون در ۱ ساعت اولیه‌ی فعالیت بدنی در پایین‌ترین میزان خود خواهد بود. اما برخی افراد ممکن است کاهش ناگهانی را تجربه کنند. به طور کلی فشار خون پایین نیز می‌تواند از دلایل سرگیجه پس از فعالیت بدنی باشد.
علاوه بر سرگیجه پس از ورزش ، دیگر علایم کاهش فشار خون عبارتند از:
- تاری دید
- غش کردن
- خستگی
- از دست دادن تمرکز فرد
- تهوع
فعالیت‌های شدید اغلب باعث فشار خون پایین می‌شوند، هرچند هرگونه فعالیتی می‌تواند باعث تحریک آن شود. برخی از افراد با فشار خون پایین اگر خیلی سریع تغییر وضعیت داده و سرپا بایستند، می‌توانند علائم مربوط به سرگیجه و فشار خون را احساس کنند.
هایپوتنشن می‌تواند از علل سرگیجه حین حاملگی باشد. سرگیجه در دوران حاملگی می‌تواند ناشی از کمبود آب، مشکلات قلبی و استفاده از داروهای مخصوص باشد.
۶- قند خون پایین
هیپوگلایسمی یا قند خون پایین، زمانی که سطح قند (گلوکز) خون فرد افت کند رخ می‌دهد.
قند (به معنای درست‌تر گلوکز) اساسی‌ترین و پایه‌ای‌ترین منبع انرژی بدن محسوب می‌شود. در طول فعالیت بدنی، عضلات بدن بیشتر از حالت معمول گلوکز مصرف می‌کنند. در نتیجه برخی افراد درطول فعالیت ورزشی یا پس از آن با نشانه‌های کمبود قند خون مواجه می‌شوند. در این حالت وقوع سرگیجه پس از فعالیت بدنی دور از ذهن نیست.
برخی از علایم هیپوگلایسمی عبارت است از:
- سرگیجه
- احساس اضطراب
- بی دقتی
- خستگی
- گرسنگی
- تحریک پذیری
- لرزش بدن
- تعریق
اگر پیش از ورزش فرد تغذیه‌ای نداشته باشد، احتمالاً دچار افت قند خون خواهد شد. این حالت می‌تواند برای کسانی که در اوایل صبح ورزش می‌کنند، مشکلی شایع محسوب شود.
۷- آریتمی قلبی
آریتمی قلبی، به ضربان غیر نرمال قلب اطلاق می‌شود. آریتمی ممکن است منجر شود تا قلب فرد سریع‌تر، آهسته‌تر از معمول و یا به صورت نامنظم بتپد. بسیاری از شرایط می‌توانند منجر به آریتمی شوند؛ از جمله مشکلات قلبی و استرس‌های عاطفی.
با استناد به منابع معتبر، ورزش حتی می‌تواند منجر به تشدید آریتمی قلبی شود؛ به خصوص در افرادی که از بیماری‌های قلبی رنج می‌برند.
تمامی آریتمی‌ها منجر به بروز علایم نمیشوند، اما در صورتی که علایمی از خود نشان دهند ممکن است حالات زیر دیده شود:
- سرگیجه
- تغییرات در ضربان قلب
- غش کردن
- سبکی سر
- تنگی نفس
- تعریق
پس آریتمی نیز می‌تواند یکی از دلایل سرگیجه پس از ورزش باشد. حتی در صورتی که برخی از علایم زیر دیده شود، لزوماً به این معنا نیست که فرد از مشکل جدی رنج می‌برد. اما در صورتی که آریتمی به صورت دایمی احساس شود، مشورت با پزشک ضروریست.
درمان
درمان سرگیجه پس از فعالیت بدنی، به دلیل زمینه‌ای ایجاد آن مربوط است.
در برخی موارد درمان ساده و سرراست است. در موارد دیگر، ممکن است مشورت با پزشک برای بررسی‌های دیگر و سایر ملاحظات پزشکی لازم باشد.
۱- استراحت و تنفس صحیح
استراحت کردن برای چند دقیقه می‌تواند در رفع سرگیجه پس از تمرین موثر باشد.
زمانی که علت سرگیجه پس از فعالیت بدنی تنفس نامناسب، فعالیت و ورزش زیاد یا فشار خون پایین باشد، می‌توان راهکارهای زیر را دنبال کرد:
- چند دقیقه آرام باشید و استراحت کنید
- بنشینید و سر خود را بین زانوها قرار دهید، این کار باعث افزایش جریان خون به مغز می‌شود
- برای چند دقیقه آرام نفس بکشید، دم و بازدم آرام انجام دهید
- هنگام ورزش، آگاهانه و با ریتم منظم دم و بازدم تنفسی را انجام دهید
اگر هنگام استفاده از تردمیل یا دستگاه دیگری که موجب تولید حرکت مداوم می‌شود، احساس سرگیجه به فرد دست دهد، باید محکم روی ریل‌های تردمیل ایستاده و سرعت خود را کندتر کنند. این کار از خطر افتادن فرد جلوگیری می‌کند.
تا زمانی که سرگیجه پس از فعالیت ورزشی رفع نشده است، باید از پیاده روی یا رانندگی کردن خودداری شود.
۲- هیدراته کردن بدن و نوشیدن آب کافی
تنها درمان کمبود آب بدن، جایگزینی مایعات و الکترولیت‌ها است. با نوشیدن آب یا نوشیدنی مناسب ورزش علائم بیشتر افراد برطرف می‌شود.
ممکن است برخی از افراد به محلول‌هایی که شامل آب و الکترولیت هستند و آب از دست رفته بدن را جایگزین می‌کنند نیاز داشته باشند.
افراد باید در طول روز مایعات کافی بنوشند تا رنگ ادرار آن‌ها زرد کم رنگ باشد. اگر در هوای بسیار گرم یا مرطوب ورزش می‌کنید، سعی کنید مایعات سرد مصرف کنید تا به خنک شدن بدنتان کمک کند. جذب مایعات خنک در بدن بهتر از مایعات گرم است.
برای جلوگیری از کمبود آب بدن در آینده، افراد باید در تمام روز، قبل، حین و بعد از ورزش آب و مایعات کافی بنوشند. نوشیدن مقادیر کمتر اما متداول بهتر از نوشیدن مقادیر زیاد اما در دفعات کمتر است.
کم آبی شدید نیازمند مداخلات پزشکی است.
۳- خوردن غذا
افراد می‌توانند میزان قند خون خود را با خوردن یک تغذیه کوچک بالا ببرند. کربوهیدرات‌های سالم برای بالا بردن قند خون بهترین گزینه‌های ممکن هستند. بنابراین به همراه داشتن یک موز یا چند عدد خرما را فراموش نکنید.
نوشیدن یک لیوان آب میوه به دنبال سرگیجه پس از فعالیت بدنی ، ممکن است موجب شود که علائم کمبود قند خون بدن سریع‌تر رفع شود.
با این حال، خوردن یک وعده غذایی یا میان وعده‌ی حاوی غلات کامل و پروتئین‌ها می‌تواند از کاهش ناگهانی قند خون جلوگیری کند.
۴- توصیه‌های پزشکی
اگر علیرغم انجام اقدامات لازم برای رفع احساس سرگیجه بعد از فعالیت بدنی ، همچنان سرگیجه داشتید یا مجداً سرگیجه شما عود کرد، صحبت و مشورت با پزشک ضروریست.
پزشک می‌تواند علت اصلی سرگیجه پس از تمرین را در مواردی مانند زیر بررسی کند:
- دیابت
- مشکلات قلبی، از جمله آریتمی
- بارداری
- کم آبی شدید
- هیپوگلیسمی شدید
پزشک ممکن است برای دیابت و مشکلات قلبی تجویز داروهای مناسب یا یک سری توصیه‌های پزشکی را در نظر داشته باشد. در موارد کم آبی شدید یا هیپوگلیسمی شدید، ممکن است به درمان فوری با مایعات داخل وریدی یا گلوکز داخل وریدی نیاز باشد.
پیشگیری از سرگیجه پس از فعالیت بدنی
نکات زیر ممکن است خطر بروز سرگیجه پس از ورزش را در فرد کاهش دهد:
- شدت تمرینات را به تدریج، نه ناگهانی، افزایش دهید
- از اعمال فشار بیش از حد بر روی بدن خود اجتناب کنید
- در حین تمرین تنفس منظم داشته باشید
- رفتن به کلاس‌های پیلاتس یا یوگا را در نظر داشته باشید، زیرا این فعالیت‌ها می‌تواند به فرد نحوه تنظیم تنفس را بیاموزد
- قبل، حین و بعد از تمرین مقدار زیادی مایعات مصرف کنید
- یک ساعت یا بیشتر پیش از تمرین، یک میان وعده غنی از کربوهیدرات‌های پیچیده و غذاهای پروتئینی که چربی کمی دارند، مصرف کنید.
- ترک سیگار
چه زمانی برای درمان سرگیجه پس از ورزش به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر حالت سرگیجه به صورت دائمی باشد، فرد باید با پزشک خود صحبت کند. پزشک می‌تواند مشکل را مورد بررسی قرار داده و شرایط زیربنایی سلامت فرد را ارزیابی کند.
اگر فرد به صورت ناگهانی یا مکرراً علائم آریتمی قلبی را تجربه می‌کند، باید به دنبال درمان‌های فوری پزشکی باشد.
همچنین لازم است در صورت احساس شدید علائم زیر نیز به دنبال درمان فوری باشد:
- منگی و از دست دادن موقعیت مکانی
- خستگی شدید
- عدم توانایی در حفظ مایعات
- از دست دادن هوشیاری فرد
خلاصه‌ای از علل سرگیجه پس از فعالیت بدنی
اغلب علت احساس سرگیجه بعد از ورزش نشان دهنده‌ی مشکلی جدی نیست. معمولاً حاکی از این است که که شخصی فعالیت بیش از حدی داشته است، یا پیش از ورزش به اندازه کافی تغذیه نداشته و آب ننوشیده است.
اگر فرد تنها هنگام استفاده از تردمیل یا دستگاه‌های مشابه احساس سرگیجه دارد، پس ممکن است تنها نشان دهنده‌ی دوران سر یا vertigo باشد.
گاهی احساس سرگیجه بعد از فعالیت ورزشی ، به خصوص هنگام بارداری، ممکن است به این معنی باشد که فرد فشار خون کمی دارد. درموارد کمتر شایع‌تر، سرگیجه بعد از فعالیت بدنی نشان دهنده‌ی مشکلات قلبی یا دیابت است.
افرادی که مکرراً دچار سرگیجه می‌شوند یا از سرگیجه‌های شدید شکایت دارند، باید به پزشک مراجعه کنند.
