شنیدن نام تومور و سرطان ذهنیت یکسانی را بریا اغلب افراد ایجاد می‌کند اما وجود تومور الزاماً به معنی وجود سرطان در بدن فرد نیست. تومور توده‌ای از سلول‌های غیرعادی است و انواع مختلفی دارند. بسته به نوع سلول‌ها، تومورها می‌توانند: خوشخیم، پیش سرطانی و بدخیم باشند. در این مطلب به بررسی تفاوت تومور با سرطان ، نحوه تشخیص تومورهای خوشخیم و درمان هر یک می‌پردازیم.
انواع تومورهای موجود بر اساس نوع سلول‌ها:
- خوشخیم: تومور فاقد سلول‌های آنورمال است.
- پیش سرطانی: تومور حاوی سلول‌های آنرمال بوده که ممکن است به سرطان تبدیل شوند.
- بدخیم: تومور از سلول‌های سرطانی تشکیل شده است.
تومور خوشخیم چیست؟
تومورهای خوشخیم، سرطانی نیستند. آنها بافت اطراف را مورد تهاجم قرار نداده و به سایر نقاط بدن منتشر نمی‌شوند. با این وجود، اگر در مجاورت ارگان‌های حیاتی، عروق خونی و یا عصب رشد کنند، می‌توانند دردسرساز باشند.
تومور خوشخیم معمولاً به خوبی به درمان پاسخ می‌دهند اما برای پاسخ به این سوال که آیا تومور خوشخیم نیاز به شیمی درمانی دارد یا خیر بهتر است نگاهی به تومورهای شایع و راه درمان هر یک بیندازیم. شایع‌ترین تومورهای خوشخیم عبارتند از:
۱. آدنوم
آدنوم یا پولیپ، در سلول‌های غده مانند بافت اپی‌تلیال که یک لایه‌ی نازک پوشاننده‌ی غدد، ارگان‌ها و سایر ساختار بدن است، به وجود می‌آید.
درمان آدنوم به محل و سایز آن بستگی دارد. برخی از پولیپ‌های کولون، آدنوماتوز هستند و باید قبل از بدخیم شدن، برداشته شوند.
۲. فیبروئید
فیبرینوئید در بافت فیبروز ایجاد می‌شود. فیبروم‌های رحمی شایع هستند و در ۲۰ تا ۸۰ درصد زنان بالای پنجاه سال وجود دارد. در حالت عادی این تومورهای خوشخیم نیاز به درمان ندارند، اما در صورت ایجاد درد و خونریزی، توسط جراح برداشته می‌شوند.
۳. همانژیوم
همانژیوم نوعی تومور خوشخیم است که از عروق خونی اضافی تشکیل شده است. این تومور در کودکان شایع بوده و اغلب در کبد و پوست ایجاد می‌شود.
در ابتدای تولد، همانژیوم به صورت لکه‌ی قرمز مادرزادی دیده می‌شود و با افزایش سن محوتر می‌گردد. با اینکه همانژویم باید تحت نظر باشد، اما مشکل خاصی ایجاد نکرده و نیاز به درمان ندارد.
۴. لیپوم
لیپوم‌ها تومورهای تشکیل شده در بافت چربی هستند که به کندی رشد می‌کنند. آنها می‌توانند در هرجایی رشد کنند ولی معمولاً در گردن، شانه، زیر بغل و تنه شایع تر هستند.
بروز لیپوما در سنین ۴۰ و ۶۰ سالگی شایع‌تر است و نیاز به درمان خاصی ندارد، مگر اینک ه برای بیمار آزار دهنده باشد.
آیا تومور خوشخیم نیاز به شیمی درمانی دارد ؟ با توجه به راه‌های درمانی ارائه شده برای هر یک از موارد بالا، استفاده از شیمی درمانی بریا درمان تومورهای خوشخیم، ضروات نداشته و در بیشتر موارد حتی به درمان نیازی ندارند.
تومور پیش سرطانی چیست؟
تومورهای خوشخیم عموماً به بدخیم تبدیل نمی‌شوند. بعضی از این تومورها پتانسیل این را دارند که به سرطان تبدیل شوند، اگر سلول‌های آنورمال به تقسیم شدن و رشد غیرعادی ادامه دهند.
اصطلاحات زیر تا حدودی بیانگر تفاوت تومور با سرطان و ویژگی تومور پیش سرطانی می‌باشد:
- هایپرپلازی: سلول‌های به ظاهر سالم، شروع به تقسیم غیرعادی می‌کنند.
- آتیپی: شکل سلول‌ها از حالت نرمال خارج می‌شود.
- متاپلازی: سلول‌ها نرمال به نظر می‌رسند، اما در محلی که نباید باشند، وجود دارند.
فرق تومور خوشخیم و بدخیم با توجه به معیارهای بالا نیز مشخص می‌شود. از آن جایی که تشخیص رشد غیرعادی این سلول‌ها دشوار است، توده‌های زیر باید به طور مداوم تحت نظر قرار بگیرند:
- دیسپلازی: شکل سلول‌ها غیرعادی است و به سرعت در حال تقسیم هستند.
- کارسینوم درجا (Carcinoma in situ): سلول‌ها کاملاً شکل نرمال خود را از دست داده‌اند ولی هنوز به بافت اطراف حمله نکرده‌اند. این مرحله به عنوان “stage 0” یا مرحله ۰ سرطان شناخته می‌شود.
به طور مثال، پولیپ‌های کولون اغلب پیش سرطانی هستند. با این که حدود ۱۰ سال طول می‌کشد تا به سرطان تبدیل شوند، برای پیشگیری از بروز سرطان، برداشته می‌شوند.
تومور بدخیم چیست
اصلی‌ترین تفاوت تومور با سرطان اسن است که دسته‌ای تومورها یعنی تومورهای بدخیم سرطانی هستند.
بدن انسان دائما در حال تولید سلول‌های جدید است. در طول این پروسه گاها DNA آسیب می‌بیند و در نتیجه سلول‌های جدید عملکرد و شکل نرمالی نخواهند داشت. به جای نابودی، این سلول‌ها سریع تر از آن که سیستم ایمنی بتواند کنترل کند، تقسیم شده و تومور ایجاد می‌کنند.
سلول‌های سرطانی از تومور جدا شده و توسط خون یا لنف به سایر نقاط بدن می‌رود. انواع تومورهای بدخیم عبارتند از:
۱. کارسینوم
تفاوت کارسینوما و سرطان چیست؟ کارسینوما زیر مججموعه‌ای از سرطان‌ها هستند. شایع‌ترین تومورهای بدخیم، کارسینوم‌ها هستند که از سلول‌های اپی تلیال منشا می‌گیرند. انواع کارسینوم‌ها به شرح زیر است:
- آدنوکارسینوم: در سلول‌هایی ایجاد می‌شود که تولیدکننده‌ی مایعات یا موکوس هستند. اغلب تومورهای پستان، کولون و پروستات در این گروه قرار می‌گیرند.
- بازال سل کارسینوم: در تحتانی‌ترین لایه‌ی اپبیدرم ایجاد می‌شوند.
- اسکوآموس سل کارسینوم: در زیر سطح خارجی پوست ایجاد می‌شوند، همانند ارگان‌هایی نظیر مثانه، روده، کلیه و معده.
- ترنزیشنال سل کارسینوما: در بافتی به نام اپیتلیوم یا اوروتلیوم تشکیل می‌شود، نظیر سرطان‌های مثانه، کلیه، حالب و امثال آنها.
۲. سارکوم
سارکوم‌ها می‌توانند از استخوان، بافت نرم و بافت فیبروزه مثل تاندون‌ها، لیگامان‌ها، چربی، عضله، خون و عروق لنفی منشا بگیرند.
۳. ژرم سل
تومورهای ژرم سل در بافت‌های تولیدکننده‌ی تخمک و اسپرم ایجاد می‌شوند. ارگان‌هایی نظیر تخمدان، بیضه میزبان این تومورها هستند. گاها در شکم، قفسه سینه و حتی مغز نیز دیده می‌شوند.
۴. بلاستوم
بلاستوم از بافت جنینی شروع شده و در سلول‌های مغز، چشم و عصبی رشد می‌کند. شیوع تومورهای بلاستوم در کودکان بیشتر است.
فرق تومور خوشخیم و بدخیم یا تفاوت تومور با سرطان چیست؟
| تومورهای خوشخیم | تومورهای بدخیم |
|---|---|
| قابلیت تهاجم ندارد | قابلیت تهاجم به بافت‌های مجاور دارد |
| به سایر نقاط بدن منتشر نمی‌شود | ممکن است توسط سیستم گردش خون و سیستم لنفی به سایر بافت‌های بدن انتشار یابد. |
| اغلب عود نمی‌کند | احتمال عود مجدد دارد |
| حاشیه متمایز دارد | حاشیه‌ی نامشخص دارد |
| قابیلت حرکت دارد | در صورت فشار دادن، تکان نمی‌خورد |
| عموما کشنده نیست | می‌تواند کشنده باشد |
| گاهاً به درمان نیاز ندارد | نیاز به درمان اساسی دارد |
تومورها چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
اگر در هر جایی از بدن توده‌ای لمس شود، بهتر است به مراجعه شود.ممکن است فرد از وجود تومور خود بی‌خبر باشد و در هنگام انجام آزمایشات روتین یا چکاپ، متوجه وجود تومور یا سرطان گردد.
بعد از معاینه‌ی بالینی، پزشک برای تایید تشخیص خود و تشخیص تفاوت تومور با سرطان ، از روش‌های پاراکلینیکی نظیر رادیوگرافی با X-Ray، اولترا سوند، سی‌تی اسکن و MRI استفاده می‌کند.
آزمایش خون نیز از روش‌های معمول تشخیصی است. اما بیوپسی از نمونه، بهترین روش برای تایید وجود سرطان و بیان فرق تومور خوشخیم و بدخیم می‌باشد.
بیوپسی شامل نمونه برداری از توده است. محل توده تعیین می‌کنر که فرد به بیوپسی سوزنی نیاز دارد یا سایر روش‌های تشخیصی؛ مانند: کولونوسکوپی و یا جراحی.
نمونه به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می‌شود تا زیر میکروسکوپ مطالعه شود. نتیجه‌ی بدست آمده، نوع توده را مشخص خواهد کرد.
درمان تومورهای بدخیم
درمان تومورهای بدخیم به فاکتورهای زیادی بستگی دارد. مثلا منشا تومور کجاست و به کدام قسمت‌ها متاستاز داده است. گزارش آزمایشگاه پاتولوژی، اطلاعات مفیدی راجع به تومور و نحوه‌ی درمان به پزشکان می‌دهد. روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:
- جراحی
- پرتو درمانی
- شیمی درمانی
- درمان هدفمند یا targeted therapy
- ایمونو تراپی یا biological therapy
آیا می توان از بروز تومورها پیشگیری کرد؟
ژنتیک نقش مهمی در بروز سرطان ایفا می‌کند، لذا نمی‌توان از همه‌ی سرطان‌ها پیشگیری کرد. با این وجود، با رعایت برخی موارد ریسک ابتلا به سرطان و تومورهای خوشخیم تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
- عدم مصرف تنباکو، و خودداری از استنشاق دود و گازهای شیمیایی
- محدودیت مصرف الکل
- حفظ وزن ایده آل
- مصرف مداوم میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات و داشتن رژیم غذایی سالم
- محدودیت مصرف گوشت قرمز
- داشتن فعالیت ورزشی منظم
- محافظت از پوست در برابر نور خورشید
- انجام آزمایشات روتین و چک آپ سالانه
خلاصه ی کلام
تفاوت تومور با سرطان در نوع سلول‌ها و احتمال انتشار به بافت‌های دیگر است. اغلب تومورهای خوشخیم نیاز به درمان ندارد، در حالی که بعضی از آنها ممکن است به سرطان تبدیل شده و زندگی فرد را به خطر بیندازند.
تومورهای بدخیم می‌توانند کشنده باشند. با این وجود، تفاوت تومور با سرطان به ویژگی‌های سلولی بستگی دارد.
اگر در هرجایی از بدن توده‌ای لمس یا حس شود، بهتر است به پزشک مراجعه کرده و اقدامات لازم جهت تشخیص و درمان آن انجام گیرد.
