سندرم HELLP یا سندرم هلپ نوعی اختلال در دوران بارداری است که با بروز مشکل در عملکرد کبد و خون همراه است و می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد. سندرم هلپ در حاملگی در صورت عدم درمان ممکن است حتی کشنده باشد. گستره علائم سندرم هلپ بسیار گسترده و مبهم است و به همین علت ممکن است تشخیص اولیه دشوار باشد. در این مقاله در ابتدا به بررسی سوال سندرم هلپ چیست پرداخته و در ادامه با علائم، عوارض و درمان این عارضه بیشتر آشنا خواهیم شد.
سندرم هلپ چیست
سندروم هلپ معمولاً در سه ماهه آخر بارداری بروز می‌یابد، اما ممکن است در ماه‌های ابتدایی یا حتی پس از زایمان نیز رخ دهد. علت بروز علائم سندرم هلپ به درستی شناخته نشده است. برخی از متخصصان معتقدند که سندرم هلپ در بارداری فرم شدیدتر پره اکلامپسی است. تقریباً در ۱۰ الی ۲۰ درصد از زنانی که به پره اکلامپسی مبتلا می‌شوند، سندرم HELLP نیز بروز می‌یابد.
سندرم هلپ معمولاً با پره اکلامپسی همراه بوده و بیشتر اوقات پس از هفته بیستم بارداری بروز می‌یابد. پره اکلامپسی بیماری‌‌ای است که در ۵ الی ۸ درصد از بارداری‌ها رخ می‌دهد و اما ممکن است به ندرت در اوایل بارداری یا پس از زایمان نیز رخ دهد. در پره اکلامپسی فشار خون مادر افزایش قابل توجهی دارد.
مخفف سندرم هلپ چیست
سندرم HELLP مخفف سه تغییر و ناهنجاری است که در تجزیه و تحلیل اولیه آزمایشگاهی بیماری مشاهده می‌شود.
- H: همولیز (Hemolysis)
- EL: افزایش میزان آنزیم‌های کبدی (elevated liver enzymes)
- LP: کاهش تعداد پلاکت‌ها (low platelet count)
همولیز: همولیز به معنای تجزیه گلبول‌های قرمز است. در افراد مبتلا به همولیز، گلبول‌های زودتر و سریع‌تر از حالت عادی تجزیه می‌شوند. در این حالت است تعداد گلبول‌های قرمز خون کاهش یافته و در نهایت می‌تواند باعث کم خونی شود. با بروز کم خونی، خون نمی‌تواند اکسیژن کافی را به نقاط مختلف بدن برساند.
افزایش میزان آنزیم‌های کبدی: افزایش میزان آنزیم‌های کبدی نشان می‌دهد که کبد عملکرد مناسبی ندارد. درستی کار نمی کند. سلو‌ل‌های کبدی ملتهب شده یا آسیب دیده باعث ورود مقادیر زیادی مواد شیمیایی مخصوص از جمله آنزیم‌ها به جریان خون می‌شود.
کاهش تعداد پلاکت‌ها: پلاکت‌ها اجزایی از پلاسما هستند که در لخته شدن خون نقش دارند. با کاهش سطح پلاکت‌ها خطر خونریزی افزایش می‌یابد.
ریسک فاکتورهای خاصی وجود دارد که می‌توانند خطر ابتلا به سندرم هلپ در بارداری را افزایش دهند، از جمله فشار خون بالا، دیابت، بالا بودن سن مادر، چند قلویی و سابقه قبلی پره اکلامپسی.
علائم سندرم هلپ چیست
علائم سندرم هلپ بسیار شبیه به علائم آنفولانزای معده است. ممکن است علائم سندرم HELLP حالت نرمال بارداری تلقی شود؛ با این وجود، در صورت بروز هرگونه علائم شبیه به آنفولانزا در دوران بارداری ضروریست تا فوراً به پزشک مراجعه شود. این که علائم مادر نشانه وجود مشکل جدی در سلامتی است یا خیر را باید تنها پزشک تشخیص دهد.
علائم سندرم هلپ ممکن است از فرد به فرد دیگر متفاوت باشد، اما رایج‌ترین علائم شامل موارد زیر است:
- احساس ناخوشایند کلی یا خستگی
- درد در ناحیه معده، به ویژه در قسمت بالای شکمی
- حالت تهوع
- استفراغ
- سردرد
همچنین تجربه علائم زیر نیز محتمل است:
- تورم، به خصوص تورم دست‌ها یا صورت
- افزایش وزن ناگهانی و زیاد
- تاری دید، کاهش بینایی یا بروز تغییرات دیگر در بینایی
- سردرد
- درد شانه
- درد هنگام تنفس عمیق
در موارد نادر ممکن است علائم سندرم هلپ با احساس گیجی و تشنج همراه باشد. این علائم و نشانه‌ها معمولاً نشان دهنده پیشرفت سندرم است و باید سریعاً توسط پزشک ارزیابی شود.
علت ایجاد سندرم هلپ و عوامل خطر مرتبط با آن کدامند؟
علت ایجاد سندرم هلپ به درستی شناخته نشده است، اما ریسک فاکتورهای خاصی وجود دارند که ممکن است خطر ابتلا سندرم هلپ در حاملگی را افزایش دهند.
پره اکلامپسی خود بزرگترین عامل خطر در بروز سندرم هلپ در حاملگی است. این عارضه با فشار خون بالا مشخص شده و به طور معمول در سه ماهه آخر بارداری رخ می‌دهد. البته باید ذکر کرد که همه زنان باردار مبتلا به پره اکلامپسی به سندرم HELLP مبتلا نخواهند شد.
سایر عوامل خطر برای بروز سندروم هلپ عبارتند از:
- سن بالای ۳۵
- نژاد آفریقایی-آمریکایی
- چاق بودن
- تجربه بارداری‌های قبلی
- ابتلا به دیابت یا بیماری‌های کلیوی
- فشار خون بالا
- سابقه پره اکلامپسی
اگر مادر در بارداری‌های قبلی خود نیز سندرم هلپ را تجربه کرده باشد، احتمال بروز آن در حاملگی فعلی نیز افزایش می‌یابد. یک مطالعه نشان داده است که خطر عود بیماری در افراد مبتلا به اختلالات فشار خون بالا، از جمله پره اکلامپسی و HELLP، در حاملگی‌های آتی حدود ۱۸ درصد است.
تشخیص سندرم هلپ
اگر پزشک به سندرم هلپ مشکوک باشد، ابتدا یک سری معاینات فیزیکی انجام داده و سپس آزمایشات مختلفی را درخواست می‌کند. در طول معاینه، پزشک به دنبال درد شکمی، بزرگ شدن کبد و تورم اضافی خواهد بود. این نشانه‌ها می‌توانند حاکی از وجود مشکلات کبدی باشند. پزشک ممکن است فشار خون مادر را نیز بررسی کند.
همچنین انجام یک سری آزمایش‌های مخصوص نیز می‌تواند به پزشک در تشخیص سندرم HELLP کمک کننده باشد. پزشک ممکن است آزمایش‌های زیر را درخواست کند:
- آزمایش خون برای ارزیابی سطح پلاکت، آنزیم‌های کبدی و تعداد گلبول‌های قرمز
- آزمایش ادرار به منظور بررسی وجود پروتئین‌های غیر طبیعی
- MRI برای تعیین وجود خونریزی در کبد
راه درمان سندرم هلپ چیست
با تایید تشخیص سندرم هلپ بهترین راه برای پیشگیری از بروز عوارض بعدی، زایمان نوزاد است؛ زیرا از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌شود. در بسیاری از موارد، نوزاد به صورت زودرس متولد می‌شود.
با این وجود، بسته به شدت علائم و مدت زمانی که به زایمان مانده است، درمان سندرم هلپ نیز متفاوت خواهد بود. اگر علائم سندرم هلپ در حاملگی خفیف باشد یا سن جنین کمتر از ۳۴ هفته باشد، پزشک ممکن است درمان‌های زیر را پیشنهاد نماید:
- انتقال خون برای درمان کم خونی و پایین بودن سطح پلاکت خون
- سولفات منیزیم برای جلوگیری از تشنج
- داروهای ضد فشار خون برای کنترل فشار خون
- كورتیكواستروئید تجویز برای كمک به رشد و تکامل ریه‌های جنین، در صورت نیاز به زایمان زودرس
در طول درمان سندرم هلپ پزشک سطح گلبول‌های قرمز، پلاکت و آنزیم‌های کبدی را کنترل خواهد کرد. سلامت کودک نیز از نزدیک زیر نظر خواهد بود. پزشک ممکن است برای ارزیابی حرکت، ضربان قلب، استرس و جریان خون تست‌های پیش از تولد خاصی را توصه کند. برای بررسی بهتر شرایط ممکن است مادر در بیمارستان بستری شود.
اگر پزشک تشخیص دهد که شرایط موجود در فرد به زایمان فوری نیاز دارد ، ممکن است داروهای کمک کننده برای شروع زایمان استفاده شود. در برخی موارد، انجام زایمان سزارین ضروری است؛ اما در صورت داشتن مشکلات مربوط به لخته شدن خون و پایین بود سطح پلاکت، عوارض مختلفی بروز خواهد یافت.
پیش آگهی سندم هلپ چیست
بسیاری از زنان مبتلا به سندرم HELLP اگر درمان را سریعاً آغاز کنند، درمان می‌شود. علائم سندرم هلپ پس از زایمان نوزاد نیز به طور قابل توجهی بهبود می‌یابد. بیشتر علائم و عوارض عوارض سندرم هلپ چند روز تا چند هفته پس از زایمان از بین می‌روند. ضرورست که پس از زایمان با پزشک وضعیت بیماری پیگیری شود.
شاید بزرگترین نگرانی مادر و کادر درمان تأثیر سندرم HELLP بر روی کودک باشد. بیشتر نوزادان در در صورت ابتلای مادر به سندرم هلپ به صورت زودرس متولد می‌شوند، بنابراین احتمال بروز عوارض ناشی از زایمان زودرس بیشتر است. نوزادانی که قبل از ۳۷ هفته به دنیا می‌آیند ، قبل از این که بتوانند به خانه خود بروند، باید در بیمارستان تحت مراقبت قرار گیرند.
عوارض سندرم هلپ چیست
عوارض مرتبط با سندرم هلپ در بارداری شامل موارد زیر است:
- پارگی کبد
- نارسایی کلیه
- نارسایی حاد تنفسی
- تجمع مایع در ریه‌ها (ادم ریوی)
- خونریزی بیش از حد هنگام زایمان
- دکولمان جفت
- سکته مغزی
- مرگ
درمان زودهنگام اصلی‌ترین راه جلوگیری از بروز عوارض سندرم هلپ است. با این حال، برخی از عوارض حتی در صورت درمان نیز ممکن است بروز یابد. علائم سندرم هلپ می‌تواند بعد از زایمان کودک و مادر را تحت تأثیر قرار دهد.
پیشگیری از سندرم هلپ چیست
از آن جایی که علت سندرم هلپ در بارداری مشخص نیست، بنابراین در بیشتر زنان باردار قابل پیشگیری نیست. با این وجود، افراد با سبک زندگی سالم، و کاهش خطر ابتلا به دیابت و فاشر خون، از سندروم هلپ پیشگیری کنند. ورزش کردن به طور منظم و داشتن یک رژیم غذایی سالم شامل مصرف غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها و پروتئین‌های بدون چربی نیز توصیه می‌شود.
اگر عوامل خطر ابتلا به سندرم هلپ در حاملگی را در خود می‌بینید، انجام مراقبت‌های منظم دوران بارداری قبل از تولد بسیار مهم است؛ در این حالت پزشک می‌تواند شرایط فرد را به سرعت ارزیابی کند. ممکن است برخی از پزشکان بر اساس مراقبت‌های فردی مادر، مصرف یک آسپرین با دوز کم در دوران بارداری بعدی را توصیه کنند.
همچنین اگر علائم سندرم HELLP را تجربه کردید، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. تشخیص زودرس و درمان در عوارض سنرم هلپ نقش مهمی دارد.
