زخم بستر یا زخم ناشی از فشار یا Decubitus ulcers، آسیب پوستی شدید و بافت زیرین آن است که در اثر فشار طولانی به پوست در نواحی که استخوان را پوشش داده، مثل پاشنه، مچ پا، لگن و دنبالچه، حاصل می‌شود. افرادی که برای مدت طولانی روی تخت یا صندلی مانده و توانایی حرکت یا تغییر موقعیت خواب را ندارند، بیشتر در معرض زخم بستر می‌باشند. این زخم به سرعت گسترش یافته ولی به سختی درمان می‌شود. لذا بهتر است نکات بهداشتی برای جلوگیری از آن رعایت شود.
علائم زخم بستر
- تغییر رنگ غیرعادی در رنگ یا بافت پوست
- تورم
- ترشحات چرک مانند
- گرم یا سرد شدن بخش هایی از پوست
- حساسیت پوست
زخم بستر بر اساس عمق، وخامت و سایر ویژگی‌ها به انواع مختلفی طبقه‌بندی می‌شود. درجات آسیب به بافت و پوست از قرمزی و شکاف پوست تا آسیب ماهیچه و استخوان متغیر است.
نقاط مستعد زخم بستر
در کسانی که از ویلچر استفاده می‌کنند، زخم بستر بیشتر در نقاط زیر اتفاق می‌افتد:
- قسمت بالای باسن و روی استخوان دنبالچه
- شانه ها و ستون فقرات
- پشت بازوها و ران که با صندلی تماس مستقیم دارد
کسانی که بنا‌به هر دلیلی روی تخت هستند، در نقاط زیر دچار زخم بستر می‌شوند:
- پشت سر و شانه ها
- باسن و دنبالچه
- پاشنه ها، پوست پشت زانو و مچ پا
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
با مشاهده‌ی هر یک از علائم زخم بستر، بهتر است موقعیت بیمار را تغییر داد تا فشار به آن ناحیه کمتر شود. در صورت عدم بهبود زخم در ۱ الی ۲ روز، باید به پزشک مراجعه کرد. علائمی مثل تب، ترشحات چرکی و بدبو و قرمزی نیاز به درمان سریع دارند.
علل ایجاد زخم بستر
فشار وارده به ناحیه‌ای از پوست، باعث کاهش جریان خون به آن قسمت می‌شود. سایر فاکتور‌ها مثل عدم تحرک و عدم رعایت بهداشت، روند تشکیل زخم را تسریع می‌کنند. سه علت اولیه‌ی زخم بستر عبارتند از:
فشار: نرسیدن خون به ناحیه‌ای از پوست تحت فشار، باعث نرسیدن اکسیژن و سایر مواد مغذی به آن شده و مرگ یا نکروز بافتی اتفاق می‌افتد.
اصطکاک: اصطکاک پوست با لباس یا اشیا، آن را حساس و آسیب‌پذیر نموده و در صورت مرطوب بودن پوست، زخم ایجاد می‌کند.
سایش: وقتی دو سطح در مخالف یکدیگر حرکت کنند، سایش یا Shear اتفاق می‌افتد. با حرکت مخالف جهت سر و کمر روی تخت برای مدت طولانی، پوست آن ناحیه ساییده و زخمی می‌شود.
عدم تحرک: افراد به دلایلی مثل پیری، آسیب نخاع یا ستون فقرات، اختلالات عصبی و بیماری‌های مختلف مجبورند روی تخت بخوابند و گاهی عدم احساس درد توسط افراد، تشخیص علائم را به تعویق می‌اندازد.
تغذیه‌ی نامناسب و کمبود آب: این افراد نیازمند آب و ویتامین و مواد‌معدنی لازم برای سلامت پوست و پیشگیری از زخم بستر هستند. بیماری‌هایی مثل دیابت و قلبی‌عروقی در جریان خون اختلال ایجاد می‌کنند. پس لازم است توجه ویژه‌ای به تغذیه و دارو‌های مصرفی این افراد شود.
عوارض زخم بستر
سلولیت: عفونت پوست و بافت نرم را سلولیت گویند. سلولیت باعث قرمزی و تورم ناحیه ی عفونی می‌شود. افرادی که آسیب عصبی دارند، معمولا درد این نواحی را حس نمی‌کنند.
عفونت مفاصل و استخوان: عفونت پوست به تدریج می‌تواند به استخوان نفوذ کند (Osteomyelitis). عفونت مفاصل (Septic arthritis) به غضروف و سایر بافت‌ها نیز منتقل شده و کارایی اندام‌ها را کاهش می‌دهد.
سرطان: زخم بستر‌های درمان نشده یا Marjolin’s ulcers می‌تواند انواعی از سرطان سلول‌های فلسی ایجاد کند. زخم پوستی به‌ندرت باعث سپسیس یا عفونت خون می‌شود.
پیشگیری
تغییر موقعیت بیمار در صورت امکان، مراقبت از پوست، تغذیه و آب‌رسانی مناسب به بیمار، ترک سیگار، تعویض ملافه‌های زیر بیمار و خشک نگه‌داشتن پوست می‌تواند تا حد زیادی از بروز زخم بستر جلوگیری کند.
اگر بیمار بر روی ویلچر قرار دارد، بهتر است هر یک ساعت مرکز ثقل خود را تغییر دهد. اگر بالا تنه‌ی بیمار سالم است، باید با کمک یک شخص و با گرفتن دسته‌ی ویلچر، خود را بالا و پایین ببرد. استفاده از صندلی، تشک و تخت‌های ویبره‌دار نیز برای جلوگیری از فشار زیاد به بدن توصیه می‌شود. استفاده از بالش‌های حلقه‌ای ممنوع است، زیرا فشار نا‌مساوی به پوست وارد می‌کنند. برای پیشگیری از سُر‌خوردن سر و سایش آن، زاویه‌ی سر با بدن نباید بیش از ۳۰ درجه در حالت دراز‌کش باشد.
مقاله‌ی مرتبط: محققان تکنولوژی جدیدی را برای تسریع بهبود زخم یافته‌اند
استفاده از پاک‌کننده‌های پوست، پودر تالک (پودر بچه) برای خشک و تمیز نگه‌داشتن پوست لازم است، البته پوست نباید بیش از حد خشک و حساس شود. وجود دگمه، زیپ و چروک‌شدگی در لباس‌ها می‌توانند باعث سایش پوست گردد. بررسی مرتب پوست نواحی تحت فشار برای مشاهده‌ی علائم زخم بستر مهم‌ترین راه پیشگیری از آن می‌باشد.
