شاید در متون علمی و یا حتی در اخبار پزشکی اصطلاح انسفالوپاتی کبدی یا (Hepatic encephalopathy (HE را شنیده باشید. اما انسفالوپاتی کبدی چیست و چه تظاهراتی را در فرد ایجاد می‌کند؟ انسفالوپاتی کبدی نوعی زوال عملکردی مغز ناشی از تجمع و ازدیاد سموم در خون است. این حالت زمانی رخ می‌دهد که کبد به اندازه کافی نتواند سموم را از جریان خون پاک کند. افراد که از آسیب حاد کبدی یا بیماری‌های پیشرفته کبدی رنج می‌برند، در خطر ابتلا به انسفالوپاتی کبدی هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره علت، علائم و درمان انسفالوپاتی کبدی، به خواندن این مقاله ادامه دهید!
انسفالوپاتی کبدی چیست؟
به بررسی اولین پرسش خود یعنی انسفالوپاتی کبدی چیست می‌پردازیم. انسفالوپاتی کبدی بر نوعی زوال در عملکرد مغز دلالت دارد که به علت تجمع سموم در خون ایجاد می‌شود. این بیماری، ثانویه به آسیب کبدی ایجاد می‌شود.
به طور معمول، کبد سمومی مانند آمونیاک را از خون پاک می‌کند. کبدی که تخریب شده و یا بیمار باشد، در پاک کردن این سموم توانایی کمتری دارد که باعث می‌شود این مواد سمی در خون تجمع یافته و به سمت دیگر اندام‌ها حرکت کنند.
علت انسفالوپاتی کبدی ورود سموم به مغز و آسیب به سلول‌های مغزی می‌باشد. لذا علائم انسفالوپاتی کبدی می‌تواند علائم جسمی و روانی را شامل باشد.
افراد دچار این عارضه حداقل چند مورد کاهش عملکرد را در مغز خود خواهند داشت. در موارد شدید، ممکن است فرد بیمار هوشیاری خود را از دست داده و به کما برود.
علائم انسفالوپاتی کبدی
علائم انسفالوپاتی کبدی بسته به علت آسیب کبدی و شدت HE متفاوتند.
افراد دچار نوع خفیف تا متوسط این بیماری ممکن است علائمی را تجربه کنند، شامل:
- سختی انجام حرکات ظریف دست که می‌تواند دست خط و سایر کارهای ظریف را تحت تاثیر قرار دهد
- نفس با بوی شیرین و یا بوی ترشیده
- فراموشی
- مشکل تفکر و تمرکز
- گیجی
- ضعف قضاوت
- تغییر در شخصیت
افراد دچار نوع شدید این بیماری ممکن است علائمی به جز علائم ذکر شده را تجربه کنند، از جمله:
- سستی و خواب آلودگی شدید
- حرکات آهسته
- اضطراب شدید
- تغییرات شخصیتی برجسته‌تر
- صحبت نامفهوم با حالت گیجی
- ناتوانی در انجام کارهای ذهنی
- لرزش دست‌ها یا بازوها
- تشنج
کسی که دچار علائم شدید این بیماری باشد باید به صورت اورژانسی تحت نظارت پزشکی قرار گیرد.
انواع و مراحل انسفالوپاتی کبدی
سه نوع انسفالوپاتی کبدی وجود دارد و هرکدام در پنج مرحله یکسان پیشرفت می‌کنند.
انواع انسفالوپاتی کبدی
سه نوع مختلف از این بیماری توسط پزشکان شناسایی شده است:
۱. نوع A
نوع A انسفالوپاتی کبدی ناشی از نارسایی حاد کبدی یا acute liver failure) ALF) می‌باشد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که فردی که پیش از این سابقه مشکل کبدی نداشته است، کاهش سریع عملکرد کبدی را تجربه کند. این کاهش عملکرد در طول چند روز یا چند هفته اتفاق می‌افتد.
شایع‌ترین علت ALF، مسمومیت با استامینوفن می‌باشد. علل دیگر آن عبارتند از:
- مصرف شدید الکل
- عفونت هپاتیتی
- بیماری ویلسون (نوعی بیماری ارثی با تظاهر تجمع مس در اندام‌ها)
۲. نوع B
نوع B انسفالوپاتی کبدی ناشی از میانبر زدن خون از عروق سیستمیک به جای عبور از ورید پورت می‌باشد (portal-systemic bypass). این حالت به این معنی است که خونی که باید به طور معمول از کبد عبور کند، از اطراف کبد [از محلی بجز عروق کبدی] عبور کند. این تغییر مسیر، کبد را از فیلتر موثر سموم خون باز می‌دارد.
دو علت بالقوه‌ی آن ناهنجاری‌های سرشتی و آسیب (تروما) می‌باشد.
۳. نوع C
نوع C انسفالوپاتی کبدی ناشی از سیروز کبدی پس از ایجاد اسکار در بافت کبد می‌باشد. سیروز کبدی آخرین مرحله‌ی بیماری کبدی است.
در طول زمان، همزمان با جایگزینی فزاینده‌ی بافت اسکار به جای بافت سالم، کبد توانایی کمتری در پاکسازی سموم از خون و انجام سایر وظایف خود خواهد داشت.
محققین تخمین می‌زنند حدود ۷۰ درصد افراد دچار سیروز کبدی علائم انسفالوپاتی کبدی را تجربه می‌کنند. بسیاری از مردم صرفاً علائم خفیف این بیماری را نشان می‌دهند و ممکن است این علائم در طول زندگی فرد عود کنند.
طبق اعلام بنیاد American Liver، شایع‌ترین علل سیروز کبدی شامل موارد زیر هستند:
مراحل انسفالوپاتی کبدی
با استناد به بنیاد American Liver، برای انسفالوپاتی کبدی ۵ مرحله وجود دارد. شدت علائم انسفالوپاتی کبدی در فرد مبتلا، مرحله (stage) این بیماری در شخص را مشخص می‌کند.
مرحله ۰: علائم حداقلی که می‌تواند شامل هماهنگی و تمرکز باشد.
مرحله ۱: علائم خفیف مانند بی‌خوابی و کاهش توجه
مرحله ۲:علائم متوسط مانند کاهش حافظه و گفتار نامفهوم
مرحله ۳: علائم شدید شامل تغییرات شخصیتی، گیجی و بی‌حالی شدید
مرحله ۴: از دست دادن هوشیاری و کما
علت انسفالوپاتی کبدی
در این بخش برخی از دلایل آسیب کبدی که می‌تواند منجر به انسفالوپاتی کبدی شوند را ذکر می‌کنیم:
- کاهش آب بدن (دهیدراته شدن بدن)
- عدم تعادل الکترولیتی
- مصرف بیش از حد پروتئین
- داروهای تجویزی
- مکمل‌های گیاهی
- عفونت کبدی
- مشکل کلیوی
- آسیب فیزیکی (تروما)
- جراحی
با رعایت کردن یک سری اقدامات پیش گیرانه، فرد می‌تواند از ابتلا به این عارضه در امان باشد.
- اجتناب از مصرف الکل زیاد
- اجتناب از غذاهای پر چرب
- حفظ وزن سالم
- شستن مداوم و موثر دست‌ها پس از استفاده از سرویس بهداشتی
- عدک استفاده از سوزن مشترک (در تزریقات، تتو و…)
- واکسینه شدن علیه هپاتیت A و B
تشخیص انسفالوپاتی کبدی
تشخیص این بیماری با معاینه فیزیکی و گفت و گو درباره علائم بیمار و نیز تاریخچه بیماری شخص آغاز می‌شود. در برخی موارد، پزشک قادر است تشخیص انسفالوپاتی کبدی را با انجام فقط یکی از این روش‌ها انجام دهد.
در برخی دیگر از موارد ممکن است پزشک برای تشخیص انسفالوپاتی کبدی یکسری آزمایش درخواست کند و با توجه به نتایج این آزمایشات تصمیم بگیرد که آیا علائم ایجاد شده در نتیجه این بیماری هستند یا نه. این آزمایشات شامل موارد ذیل هستند:
- تست‌های خونی. این آزمایشات می‌توانند در تشخیص حالات مرتبط با این بیماری، شامل عفونت، خونریزی و اختلال عملکرد کبد یا کلیه کمک کننده باشند.
- تست‌های تصویربرداری. یک MRI یا CT scan مغزی می‌تواند در تشخیص ناهنجاری‌ها کمک کننده باشد.
- الکتروانسفالوگرام (نوار مغزی). به اختصار EEG نامیده می‌شود؛ این تست، فعالیت الکتریکی مغز را برای تشخیص تغییرات مرتبط با انسفالوپاتی کبدی اندازه‌گیری می‌کند.
درمان انسفالوپاتی کبدی
بهترین درمان انسفالوپاتی کبدی به فاکتورهای زیر وابسته است:
- شدت بیماری
- انواع علائم موجود در فرد
- شدت آسیب کبدی زمینه‌ای
- سن بیمار
- سلامت عمومی بیمار
برخی درمان‌ها ممکن است عوامل زمینه‌ای را هدف بگیرند. وابسته به علت بیماری، این درمان‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- داروهایی برای درمان عفونت
- تجویز دارو یا اتخاذ یکسری اقدامات برای مهار خونریزی
- عدم استفاده از داروهایی که می‌توانند انسفالوپاتی کبدی را تحریک کنند
- درمان هرگونه مشکل زمینه‌ای کلیوی
همچنین ممکن است پزشک یکسری دارو برای پاکسازی آمونیاک و سایر سموم از خون تجویز کند. به علت این که اینگونه سموم بیشتر در روده تولید می‌شوند، این نوع از درمان، روده را هدف قرار می‌دهد.
برای مثال، ممکن است پزشک برای بیمار شربت لاکتولوز (نوعی قند صناعی) تجویز کند تا سرعت حرکت مواد در روده بالاتر رفته و فرصت برای جذب سموم کاهش یابد. همچنین، لاکتولوز میزان باکتری‌های تولیدکننده سموم در روده را کاهش می‌دهد.
افرادی که در تنفس دچار مشکل می‌شوند باید درمان‌های دیگری نیز دریافت کنند؛ مانند اکسیژن و ونتیلاتور.
زمانی که آسیب شدید کبدی باعث ایجاد انسفالوپاتی کبدی شده‌باشد، ممکن است بیمار نیاز به پیوند کبد داشته باشد.
پیش آگهی و چشم انداز بیماری
درصورتی که علائم بیماری زود تشخیص داده شوند و درمان هر چه سریع‌تر آغاز گردد، شانس بهبودی بیمار بسیار بالاست. برای نیل به این مهم باید علاوه بر خود بیماری، بیماری‌های زمینه مرتبط با انسفالوپاتی کبدی را نیز درمان کرد.
درمان مناسب معمولاً می‌تواند روند HE را معکوس کند. با این حال، افراد دچار بیماری‌های مزمن کبدی یا سیروز کبدی ممکن است دوره‌های عود مکرر علائم بیماری را تجربه کنند.
بهترین راه برای پیشگیری از این دوره‌های عود، مدیریت شرایط با درمان می‌باشد.
