درماتیت سبورئیک یک بیماری پوستی شایع است که عمدتاً پوست سر فرد را درگیر کرده و باعث ایجاد بخش‌های فلسی شده، قرمز و شوره سر می‌شوند. درماتیت سبورئیک علاوه بر سر، ممکن است در بخش‌های دیگر بدن که مستعد چرب شدن هستند نیز بروز یابد؛ مانند صورت، دو طرف بینی، ابروها، گوش‌ها، پلک ها و قفسه سینه. احتمال عود دوباره بیماری وجود دارد. ممکن است شست و شوی روزانه با صابون و شامپو می‌تواند به کاهش چربی و کاهش بازسازی پوست مرده کمک کند. درماتیت سبورئیک گاهی با نام شوره سر، اگزما سبورئیک و پسوریازیس سبورئیک نیز خوانده می‌شود.درماتیت سبورئیک در نوزادان با نام کلاهک گهواره ای نیز شناخته می‌شود. در این مقاله به بررسی بیشتر درماتیت سبورئیک، علت و درمان آن خواهیم پرداخت.
علائم درماتیت سبورئیک
علائم و نشانه‌های درماتیت سبورئیک شامل موارد زیر است:
- نشانه‌های پوسته پوسته شدن (شوره) پوست سر، مو، ابرو، ریش یا سبیل
- بخش‌های چرب شده که با پوسته‌های سفید یا زرد پوشانده شده است که بیشتر در نحوای زیر دیده می‌شود؛ پوست سر، صورت، دو طرف بینی، ابروها، گوش‌ها، پلک‌ها، قفسه سینه، زیر بغل، کشاله ران یا زیر سینه‌ها
- قرمزی پوست
- خارش
در شرایط استرس زا، ممکن است علائم و نشانه‌ها بیماری تشدید یابد و در فصول سرد سال نیز احنمال شعله ور شدن بیماری بالاست.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
تحت شرایط زیر بهتر است به پزشک مراجعه شود:
- وضعیت پیش آمده به قدری اذیت کننده است که روتین خواب فرد مختل شده یا در انجام کارهای روزمره مشکل به وجود می‌آید
- این عارضه باعث خجالت و اضطراب فرد می‌شود
- شک به عفونت یا آلودگی پوستی وجود دارد
- با وجود رعایت اقدامات مراقبت، هیچ بهبودی حاصل نشده است
علت درماتیت سبوره ای
پزشکان هنوز از علت دقیق درماتیت سبورئیک آگاه نیستند، اما ممکن است مواد زیر دخیل باشند:
- عفونت قارچی به نام مالاسزیا که در بخش‌های چرب پوست بیشتر ظاهر می‌شود
- پاسخ غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن
عوامل خطر درماتیت سبورئیک
تعدادی از عوامل می‌توانند ابتلا به درماتیت سبورئیک را افزایش دهند، از جمله:
- بیماری‌های عصبی و روانی مانند پارکینسون و افسردگی
- تضعیف سیستم ایمنی بدن مانند شرایطی که در گیرندگان پیوند عضو، افراد مبتلا به ایدز، پانکراتیت الکلی و برخی از سرطان‌ها مشاهده می‌شود
- ریکاوری از شرایط استرس زای پزشکی، مانند حمله قلبی
- مصرف برخی داروها
تشخیص درماتیت سبورئیک
پزشک با معاینه پوست بیمار می‌تواند تشخیص دهد که آیا فرد به درماتیت سبورئیک مبتلا است یا خیر. برای تشخیص قطعی ممکن است نمونه برداری از سلول‌های پوستی (بیوپسی پوستی) انجام شود تا عارضه‌های دیگری که علائمی مشابه درماتیت سبوره‌ای دارند، رد شود. از جمله بیماری‌های مشابه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پسوریازیس. پسوریازیس نیز مانند درماتیت سبورئیک باعث ایجاد شوره، قرمز شدن پوست و فلسی شدن آن می‌شود. در پسوریازیس معمولاً فلس‌های بیشتری دیده می‌شود که به رنگ سفید نقره‌ای خواهند بود.
- درماتیت آتوپیک (اگزما). این واکنش پوستی باعث خارش و التهاب پوست در چین‌های آرنج، پشت زانو یا جلوی گردن می‌شود که اغلب عود کننده هستند.
- تینه آ ورسیکالر. این بثورات پوستی در روی تنه ظاهر می‌شود اما اغلب برخلاف لکه‌های درماتیت سبورئیک قرمز نیستند.
- روزاسه. این عارضه معمولاً بر روی صورت ایجاد شده و شدت کمتری دارد.
درمان درماتیت سبورئیک
شامپوهای دارویی، کرم‌ها و لوسیون‌ها اصلی‌ترین راه درمان درماتیت سبورئیک است. پزشک به بیمار توصیه خواهد کرد که پیش از تجویز دارو، از داروهای خانگی مانند شامپوهای ضد شوره بدون نسخه را استفاده کند. اگر درمان‌های خانگی کمک کننده نباشد، در مورد روش‌های درمانی بیشتر باید با پزشک صحبت کرد.
- استفاده از کرم‌ها، شامپوها یا پمادهایی که در کنترل التهاب موثر هستند. هیدروکورتیزون‌های صرفاً تجویزی، فلوکینولون (کیپکس، سینالار)، کلوبتازول (کلوبکس، کورماکس) و دسونید (دزوون، دزونات) کورتیکواستروئیدهایی هستند که می‌توان آن‌های را به پوست سر یا منطقه آسیب دیده اعمال کرد. این داروها اثربخشی مناسبی داشته و استفاده از آن‌ها نیز آسان است اما باید به مقدار کم استفاده شوند. اگر هفته‌ها و ماه‌ها بدون دوره‌های استراحت استفاده شوند، ممکن است عوارض جانبی مانند نازک شدن پوست یا دیده شدن رگه‌ها یا خطوطی بر روی پوست را داشته باشند.
کرم‌ها یا لوسیون‌های حاوی مهارکننده‌های کلسیمینورین تاکرولیموس (پروتوپیک) و پیمکلرولیموس (ایدل) ممکن است تاثیر گذار باشند و عوارض جانبی کمتری نیز نسبت به کورتیکواستروئیدها دارند. اما به عنوان روش درمانی خط اول محسوب نمی‌شوند زیرا سازمان غذا و دارو در مورد ارتباط احتمالی این داروها با بروز سرطان نگرانی‌هایی را دارد. علاوه بر این، تاکرولیموس و پیمکرولیموس نسبت به داروهای خفیف کورتون گران‌تر هستند.
- استفاده از ژل، کرم یا شامپو ضد قارچ به نوبت همراه با داروی دیگر. بسته به منطقه آسیب دیده و شدت علائم، پزشک شما ممکن است محصولی حاوی ۲ درصد کتوکونازول (نیزورال) یا ۱ درصد سیکلوپیروکس را تجویز کند. همچیین ممکن است پزشک استفاده از هر دو محصول را به صورت متناوب توصیه کند.
- داروهای ضد قارچی که که به صورت قرص‌های خوراکی مصرف می‌شود. اگر شرایط شما با استفاده از سایر روش‌های درمانی بهبود نیافت، پزشک ممکن است مصرف قرص‌های ضد قارچی را توصیه کند. به دلیل عوارض جانبی احتمالی و تداخلات دارویی، این قرص‌ها اولین خط درمان محسوب نمی‌شوند.
سبک زندگی و داروهای خانگی
با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و استفاده از داروهای خانگی می‌توان درماتیت سبورئیک را کنترل کرد. بسیاری از این موارد به صورت داروهای بدون نسخه در دسترس هستند. برای دست یابی به نتیجه مناسب، ممکن است استفاده از محصولات مختلف یا استفاده ترکیبی از داروها لازم باشد.
بهترین روش درمان با توجه به نوع پوست، شدت وضعیت بیماری و این که علائم تنها بر روی پوست سر وجود دارد یا سایر مناطق بدن را نیز تحت تاثیر قرار داده است، انتخاب می‌شود. اما حتی در صورت بهبود شرایط نیز، احتمال عود بیماری بالاست. علائم خود را تحت نظر داشته باشید و در صورت عود مجدد، درمان را از سر بگیرید.
پوست سر خود را مرتباً بشویید
اگر شامپوهای معمولی در رفع شوره سر موثر نباشند، باید از شامپوهای ضد شوره که نیاز به تجویز پزشک ندارند، استفاده کرد. هر یک از این شامپوها با توجه به ماده فعال موجود در محصول طبقه بندی می‌شوند:
- پیریتیون روی (درمازینک، مخصوص سر و شانه‌ها)
- سولفید سلنیوم (Selsun Blue)
- کتوکونازول (نیزورال A-D)
- تار (نوتروژنا T / ژل، DHS تار)
- اسید سالیسیلیک (نوتروژنا T / Sal)
تا زمان فروکش علائم و نشانه‌های درماتیت سبوره ای استفاده از شامپو را ادامه دهید و پس از آن در صورت لزوم هفته‌ای یک یا سه بار از آن استفاده کنید. شامپویی که حاوی تار است، ممکن است باعث تغییر رنگ موهای کم رنگ شود، بنابراین بهتر است استفاده از محصولات دیگر را در نظر داشته باشید.
اگر شامپویی برای مدتی موثر بوده و سپس اثربخشی خود را از دست می‌دهد، گزینه‌های جایگزین را امتحان کنید. حتما شامپو خود را برای تمام مدت توصیه شده استفاده کنید تا ترکیبات اثر خود را نشان دهند. این شامپوها را می‌توان به آرامی روی صورت، گوش و قفسه سینه مالیده و سپس کاملاً شستشو داد.
سایر داروهای خانگی
روش‌های درمانی بدون نسخه و توصیه‌های مربوط به مراقبت فردی ممکن است در کنترل درماتیت سبورئیک کمک کنند باشد:
- فلس‌های را نرم کرده و از موهای خود جدا کنید. از روغن‌های معدنی یا روغن زیتون استفاده کنید. پس از یک ساعت یا بیشتر صبر کنید و سپس موهای خود را شانه زده و بشویید.
- پوست خود را مرتباً بشویید. صابون را کاملاً از بدن و پوست سر خود بشویید. از صابون‌های خشن خودداری کرده و از مرطوب کننده استفاده کنید.
- از کرم‌های دارویی استفاده کنید. ابتدا کرم‌های کورتیکواستروئید خفیف را بر روی ناحیه آسیب دیده (به جز دور چشم‌ها) اعمال کنید. اگر موثر نبود، از کرم ضد قارچ کتوکونازول استفاده کنید.
- از محصولات استایلینگ استفاده نکنید. در حین معالجه بیماری، استفاده از اسپری مو، ژل و سایر محصولات استایلینگ ممنوع است.
- از محصولات مخصوص پوست و مو که حاوی الکل هستند، استفاده نکنید. این محصولات می‌توانند باعث تشدید بیماری شوند.
- لباس‌های کتان با بافت نرم بپوشید. این لباس‌ها به گردش هوا در اطراف پوست شما کمک کرده و تحریک پوست را کاهش می‌دهند.
- اگر ریش یا سبیل دارید، مرتباً موهای صورت خود را شامپو بزنید. درماتیت سبورئیک می‌تواند در زیر سبیل و ریش تشدید شود. استفاده روزانه از شامپو حاوی ۱ درصد کتوکونازول تا زمانی بهبود علائم کمک کننده است. سپس هفته‌ای یک بار از شامپو استفاده کنید. تراشیدن موهای صورت نیز ممکن است علائم درماتیت سبورئیک را کاهش دهد.
- پلک‌های خود را به آرامی تمیز کنید. اگر در پلک‌های خود علائم قرمزی یا پوسته پوسته شدن را می‌بینید، هر شب از شامپو بچه استفاده کنید و فلس‌ها را با یک سواب کتان پاک کنید. کمپرس‌‌های گرم یا سرد نیز در تخفیف علائم کمک کننده هستند.
- پوست سر کودک خود را به آرامی بشویید. در درماتیت سبورئیک نوزادان ، یک بار در روز پوست سر نوزاد را با شامپو بچه بشویید. فلس‌ها را پیش از شستشو به راحتی با یک برس کوچک نرم و شل کنید. اگر پوسته پوسته شدن پوست سر همچنان ادامه داشته باشد، ابتدا روغن معدنی را به مدت چند ساعت بر روی پوست سر خود بمالید.
درمان درماتیت سبورئیک با روش‌های جایگزین
بسیاری از روش‌های درمانی جایگزین از جمله مواردی که در ادامه ذکر خواهند شد می‌توانند در مدیریت درماتیت سبورئیک کمک کننده باشند. اما شواهدی مبنی بر اثربخشی قطعی آن‌ها وجود ندارد.پیش از شروع به استفاده از این روش‌ها با پزشک خود مشورت کنید.
- روغن درخت چای. روغن درخت چای به مدت طولانی به عنوان راه درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی مورد مطالعه قرار گرفته است. این روغن دارای خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد التهابی است.
استفاده موضعی از روغن درخت چای بی خطر است، اما باید با روغن‌های حامل دیگر مانند روغن نارگیل یا روغن زیتون رقیق شود. قبل از استفاده ۳ الی ۵ قطره روغن درخت چای را در ۱ اونس روغن حامل مخلوط کنید. برخی مطالعات نشان می‌دهد که روغن درخت چای ممکن است باعث واکنش آلرژیک شود.
- مکمل‌های روغن ماهی. روغن ماهی که سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ است، خاصیت ضد التهابی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکمل‌های روغن ماهی در بیماری التهابی مختلف پوستی باعث کاهش علائم می‌شود.
مادران شیرده باید توجه داشته باشند که مصرف روغن ماهی باعث افزایش سطح اسیدهای چرب امگا ۳ در شیر مادر می‌شود. پیش از استفاده از مکمل‌های روغن ماهی در کودک زیر ۱ سال، باید با پزشک صحبت شود.
- آلوئه ورا. آلوئه ورا نیز دارای خواص ضد التهابی است. مکمل‌های آلوئه ورا می‌توانند در سرکوب شعله ور شدن بیماری و کاهش شدت ان کمک کننده باشند.
بدون صحبت درباره ایمنی و دوز دارو با پزشک، از مکمل‌های آلوئه ورا برای درمان بیماری کودکان زیر ۱۰ سال استفاده نکنید.
از آلوئه ورا برای درمان یبوست نیز استفاده می‌شود، بنابراین مکمل‌های آلوئه ورا ممکن است عوارض جانبی زیر را داشته باشند:
- گرفتگی شکم
- اسهال
- یبوست
- تغییر رنگ ادرار
روغن‌های عصاره‌ای دیگر
روغن گل پامچال شب (مغربی)، روغن گاوزبان و روغن دانه انگور سیاه نیز حاوی خواصی هستند که می‌توانند به درمان درماتیت سبورئیک موثر باشند. این روغن‌ها در کاهش خارش و قرمزی نقش دارند. این روغن‌ها باید قبل از استفاده با روغن حامل رقیق شوند.
اثرات استفاده از روغن‌های عصاره‌ای در کودکان خردسال، نوزادان، زنان باردار و مادران شیرده دقیقاٌ مطالعه نشده است. بنابراین پیش از استفاده از این روغن‌ها به خصوص در نوزادان باید با پزشک مشورت شود.
روغن‌های عصاره‌ای نباید به صورت خوراکی مصرف شوند، بلکه تنها باید بصورت موضعی یا با استفاده از دیفیوزر استفاده شوند.
آمادگی برای قرار ویزیت پزشکی
احتمالاً ابتدا لازم باشد که به پزشک مراقبت‌های اولیه خود مراجعه کنید. در صورت لزوم او شما را به درماتولوژیست ارجاع خواد داد.
در ادامه به برخی از اطلاعاتی که به شما برای آمادگی قرار ملاقات با پزشک کمک می‌کند، اشاره خواهیم کرد.
چه انتظاری از پزشک دارید
پزشک احتمالاً سوالاتی را از شما خواهد پرسید. با کسب آمادگی لازم برای پاسخ گویی به این سوالات، باعث می‌شود تا زمان کافی برای پرسیدن و پرداختن به موضوعات دیگر باشد. تعدادی از سوالات احتمالی:
- چه علائمی دارید؟ و این علائم از چه زمانی آغاز شده‌اند؟
- آیا این اولین باریست که چنین علائمی را تجربه می‌کنید یا قبلاً هم تجربه چنین حالتی را داشته‌اید؟
- شدت علائم شما چقدر است؟ آیا این علائم همواره یکسان هستند، تشدید می‌شوند، یا حالت نوسانی دارند؟
- آیا استفاده از کرم، ژل یا شامپوهای خانگی را امتحان کرده‌اید؟
- چند بار از این روش‌های درمانی استفاده کرده‌اید؟
- آیا موردی هست که باعث تخفیف علائم شما شود؟
- آیا موردی هست که باعث تشدید علائم شما شود؟
- چه داروها، ویتامین یا مکملی مصرف می‌کنید؟
- آیا اخیراً استرسی تجربه کرده‌اید، یا تغییرات بزرگی را در زندگی را تجربه کرده‌اید؟
تا زمان ملاقات با پزشک چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
استفاده از کرم‌های ضد قارچ بدون نسخه یا کرم‌های ضد خارش می‌توانند کمک کننده باشند. اگر پوست سر درگیر شده باشد، استفاده از یک شامپو ضد قارچ بدون نسخه ممکن است علائم فرد را کاهش دهد. سعی کنید تا محل آسیب دیده خراشیده نشود زیرا در صورت تحریک پوست یا باز شدن و کشیده شدن آن، خطر عفونت افزایش می‌یابد.
