جراحی صرع روشی است که برای خارج کردن ناحیه‌ای از مغز که مسئول بروز تشنج در بیمار است.
جراحی صرع زمانی مؤثر است كه تشنج همواره در یک ناحیه مشخص در مغز آغاز شود. عمل صرع اولین خط درمان بیماری محسوب نمی‌شود، اما زمانی که حداقل دو داروی ضد تشنج قابلیت کنترل بیماری را نداشتند، می‌تواند در نظر گرفته شود.
تعدادی از ارزیابی‌های پیش از جراحی به منظور تعیین این که آیا فرد واجد شرایط جراحی صرع است یا نه و نحوه انجام عمل لازم است.
علت انجام جراحی صرع
جراحی صرع می‌تواند در شرایطی که دارو درمانی تشنج فرد را کنترل نمی‌کند، که صرع مقاوم به درمان نیز شناخته می‌شود، یکی از گزینه‌های پیش روی بیمار باشد. هدف از جراحی صرع از بین بردن یا محدود کردن شدت تشنج با دارو یا بدون استفاده از داروهاست.
صرع کنترل نشده می‌تواند منجر به بروز عوارض و خطراتی در بیمار شود از جمله:
- صدمات جسمی در هنگام تشنج
- اختمال غرق شدن به خصوص هنگام حمام کردن یا شنا
- افسردگی و اضطراب
- کاهش قدرت حافظه یا مهارت‌های دیگر تفکری
- تأخیرهای رشدی در کودکان
- مرگ‌های ناگهانی که جزو عارضه نادر صرع محسوب می‌شود
انواع جراحی صرع
تشنج‌های ناشی از صرع در اثر فعالیت‌های غیر طبیعی سلول‌های خاص مغز بروز می‌یابد. نوع جراحی تا حد زیادی به محل قرارگیری نورون‌هایی که باعث تشنج می‌شوند و سن بیمار بستگی دارد. از انواع جراحی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جراحی برشی، رایج‌ترین نوع عمل جراحی صرع است که در آن بخش کوچکی از مغز برداشته می‌شود. در این روش جراح بافت‌هایی از مغز را که منشا تشنج است، برمی‌دارد. این ناحیه معمولاً محل تومور، آسیب‌ها یا ناهنجاری مغزی است. جراحی‌های برشی اغلب در یکی از لوب‌های تمپورال که مسئولیت کنترل حافظه بصری، درک زبانی و احساسات را برعهده دارد، انجام می‌شود.
- لیزر درمانی حرارتی بینابینی (LITT) عمل جراحی کمتر تهاجمی است که با استفاده از لیزر ناحیه مخصوصی از بافت مغز مشخص شده و تخریب می‌شود. در این روش می‌توان از ام آر آی مغزی برای هدایت استفاده شود.
- تحریک عمقی مغز، با استفاده از الکترودهایی که به صورت دائمی در مغز کاشته می‌شود، با انتشار سیگنال‌های الکتریکی منظم باعث اختلال در فعالیت‌های غیر طبیعی و تشنج می‌شود. این پروسه تحت گاید MRI نیز قابل انجام است. ژنراتور ارسال کننده پالس الکتریکی در قفسه سینه کاشته می‌شود.
- کورپوس کالوستومی (callosotomy Corpus) عمل جراحی‌ایست که با هدف آسیب زدن و جدا کردن کامل یا جزئی دسته‌ای از اعصاب که نیم کره‌های راست و چپ مغز را به هم متصل می‌کنند (جسم پینه‌ی) انجام می‌شود. این عمل معمولاً در کودکانی که فعالیت غیرطبیعی مغز آن‌ها از یک طرف مغز به طرف دیگر پخش می‌شود، استفاده می‌شود.
- برداشتن نیمکره مغزی (همیسفرکتومی) روش دیگری است که در آن ماده خاکستری مغز (قشر مغز) نیم کرده برداشته می‌شود. این عمل جراحی به طور کلی در کودکانی که تشنج‌هایی را تجربه می‌کنند که در چندین نقطه از نیم کره منشا می‌گیرند انجام می‌شود. این حالت معمولاً در نتیجه عوارضی از بدو تولد یا در اوایل شیرخوارگی ظاهر می‌شود.
- همیسفرکتومی عملکردی در درجه اول در کودکان انجام شده و در آن نیم کره مغزی مسئول تشنج برداشته می‌شود تا ارتباطات آن ناحیه با سیستم عصبی بدن برداشته می‌شود.
عوارض جراحی صرع
مناطق مختلف مغز عملکردهای مختلفی را کنترل می‌کنند. بنابراین، عوارض جراحی صرع نیز بسته به محل و نوع جراحی متفاوت است. تیم جراحی به بیمار در درک خطرات خاص پیش رو و راهکارهایی مورد استفاده برای کاهش خطر عواقب نامطلوب کمک کننده است. خطرات شامل موارد زیر است:
- مشکلات حافظه و زبان که می‌تواند در توانایی بیمار در درک و استفاده از زبان تاثیر بگذارد
- نقص بینایی در مناطقی که فیلد بینایی چشم با هم همپوشانی دارند
- افسردگی یا تغییرات خلقی دیگر که می‌تواند بر عملکرد بین فردی یا اجتماعی تاثیر می‌گذارد
- سردرد
- سکته مغزی
آمادگی برای انجام جراحی صرع
چه کسانی کاندید جراحی صرع هستند ؟ اگر بیماری کاندید انجام عمل صرع باشد، باید با یک تیم پزشکی در یک مرکز تخصصی صرع کار شود. تیم پزشکی چندین آزمایش مختلف را برای تعیین صلاحیت بیمار برای انجام جراحی، شناسایی محل مناسب جراحی و جزئیات عملکرد منطقه خاص از مغز را انجام خواهد داد. برخی از این آزمایشات به صورت سرپایی انجام می‌شوند و برخی دیگر نیاز به بستری در بیمارستان دارند.
ارزیابی به منظور یافتن منطقه دچار مشکل
روش‌های زیر می‌توانند در شناسایی منبع فعالیت غیر طبیعی مغز استفاده شوند.
- الکتروانسفالوگرافی پایه‌ای (EEG). در این تست، الکترودهایی بر روی پوست سر قرار می‌گیرد تا هنگام تشنج، فعالیت الکتریکی تولید شده توسط مغز اندازه گیری شود. الگوهای موجود در این فعالیت‌ها می‌تواند نواحی بیشتری از مغز را که ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند، نشان دهد.
- EEG ویدیویی. EEG پیوسته با بررسی ویدیویی تشنج‌های بیمار را هنگام وقوع ثبت می‌کند. از آن جایی که داروهای تشنج بیمار باید کاهش یافته و یا به طور موقت مصرف نشوند، برای انجام این آزمایش بیمار باید در بیمارستان بستری شود. ارتباط تغییرات EEG با حرکات بدن هنگام تشنج به پزشک در تشخیص ناحیه مغز مسئول تشنج کمک می‌کند.
- MRI. در ام آر آی از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری دقیق استفاده می‌شود، و می‌توان با این روش سلول‌های آسیب دیده، تومورها یا سایر ناهنجاری‌هایی که می‌توانند باعث تشنج شوند را شناسایی کرد.
تیم جراحی ممکن است انجام آزمایش‌های بیشتر را برای لوکالیزه کردن محل تشنج و توصیف ماهیت فعالیت غیر طبیعی مغز انجام دهند. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- EEG تهاجمی. اگر یک آزمایش EEG نتواند محلی دقیق تحریک تشنج را تشخیص دهد، بررسی با الکترودهای جراحی انجام می‌شود. جراح شبکه یا نوار الکترود را روی سطح مغز و یا به صورت عمقی‌تر در داخل مغز قرار می‌دهد. بررسی EEG در حالت بیهوشی باید انجام شود.
- EEG ویدیویی با الکترودهای تهاجمی. قرار دادن الکترودها به صورت جراحی ممکن است در روش EEG ویدیویی نیز مورد نیاز باشد. بعد از عمل جراحی، اطلاعات ویدیویی و EEG در حین بیداری در بیمارستان و در شرایطی که بیمار داروهای ضد تشنج مصرف نمی‌کند ، ثبت می‌شود.
- پت اسکن. پت اسکن نوعی تصویربرداری تخصصی است که به منظور اندازه گیری عملکرد مغز زمانی که بیمار تشنج ندارد استفاده می‌شود. این تصاویر به تنهایی یا همراه با داده‌های MRI می‌توانند در شناسایی محل تشنج کمک کننده باشند.
- توموگرافی کامپیوتری انتشار تک فوتونی (SPECT). در این روش جریان خون مغز هنگام تشنج اندازه گیری می‌شود. به طور معمول، جریان خون در بخشی از مغز که منشا تشنج است، بیشتر است. برای انجام این تست بیمار باید در بیمارستان بستری شود.
ارزیابی ها درک عملکرد مغز
بسته به محل جراحی، تیم درمانی ممکن است آزمایشاتی را به منظور تعیین محل دقیق کنترل کننده فعالیت‌های خاص مغزی مانند زبان، عملکردهای حسی، مهارت‌های حرکتی یا سایر عملکردهای مهم انجام می‌شود. این اطلاعات به جراح کمک می‌کند تا با برداشتن بخش‌هایی از مغز عملکرد فرد را نیز تا حد امکان حفظ کند.
این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- MRI عملکردی. این تست مناطقی از مغز را هنگام انجام یک فعالیت خاص مانند گوش دادن به چیزی یا خواندن مشخص می‌کند. این کار به جراح کمک می‌کند تا مکان دقیق کنترل برخی از فعالیت‌های مخصوص را شناسایی کند.
- تست وادا (Wada). در این آزمایش، یک داروی تزریقی به طور موقت یک نیم کره مغز را به خواب می‌برد. سپس از بیمار یک تست به منظور ارزیابی عملکرد زبان و حافظه انجام می‌شود. این آزمایش می‌تواند در تعیین این که کدام قسمت از مغز در استفاده از زبان غالب است، کمک کننده است. با این که MRI عملکردی امروزه جایگزین این تست شده است کرده اما اگر مطالعه تصویربرداری امکان پذیر نباشد، ممکن است تست وادا مورد استفاده قرار گیرد.
- نقشه برداری مغز. الکترودهای کوچکی با جراحی بر روی سطح مغز قرار می‌گیرند. بعد از عمل که بیمار هوشیار شد، با انجام فعالیت‌هایی که پزشک تعیین می‌کند، فعالیت الکتریکی مغز اندازه گیری و مطابقت داده می‌شود.
آزمایشات عصبی-روان شناختی
مجموعه‌ای از تست‌ها برای اندازه گیری مهارت‌های یادگیری کلامی، غیر کلامی و عملکرد حافظه انجام می‌شود. این آزمایشات ممکن است درکی بهتر و بیشتری در مورد ناحیه‌ای از مغز که تحت تاثیر تشنج قرار گرفته است و همچنین تهیه پایه‌ای برای اندازه گیری عملکرد مغز بعد از عمل فراهم کند.
عمل صرع چگونه انجام می‌شود
قبل از عمل
برای جلوگیری از عفونت، موهای فرد در قسمتی از جمجمه که عمل در آن ناحیه انجام می‌شود، تراشیده می‌شود. یک لوله انعطاف پذیر کوچک به صورت داخل ورید نیز برای دریافت مایعات، داروهای بی حسی یا داروهای دیگر حین عمل تعبیه می‌شود.
در طول عمل
ضربان قلب، فشار خون و میزان اکسیژن بیمار در طول عمل تحت نظارت خواهد بود. یک مانیتور EEG نیز ممکن است در طول عمل امواج مغزی بیمار را ثبت کند تا بتوان بخشی از مغز را که تشنج در آن آغاز می‌شود محلی سازی شود.
جراحی صرع معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و بیمار در طی عمل بیهوش خواهد بود. در شرایط نادری، جراح ممکن است بیمار را در طی بخش خاصی عمل بیدار کند تا منطقه مسئول مهارت‌های زبانی و حرکت مغز به دقت ارزیابی شوند. در چنین مواقعی برای کنترل درد از دارو استفاده می‌شود.
جراح بسته به نوع جراحی، یک محل نسبتاً کوچکی را بر روی جمجمه ایجاد می‌کند. پس از عمل این پنجره استخوانی‌ای برای بهبودی در جای قبلی قرار داده شده و به جمجمه بیمار متصل می‌شود.
بعد از عمل
بیمار به در یک اتاق خاص برای ریکاوری بعد از بیهوشی منتقل می‌شود. ممکن است لازم باشد تا شب اول بعد از عمل را در بخش مراقبت‌های ویژه تخت بررسی باشد. کل مدت بستری در بیمارستان برای بیشتر جراحی‌های صرع معمولاً حدود سه یا چهار روز است.
هنگام بیدار شدن، سر بیمار متورم و دردناک خواهد بود. بسیاری از افراد حداقل به مدت چند روز اول به مواد ضد درد خواب آور نیاز خواهند داشت. قرار دادن بسته یخ بر روی سر نیز ممکن است کمک کننده باشد. بیشتر تورم و درد بعد از عمل ظرف چند هفته برطرف می‌شود.
احتمالاً در مدت یک یا سه ماه دیگر فرد قادر نخواهد بود که به محل کار یا مدرسه بازگردد. چند هفته اول بعد از جراحی صرع استراحت کرد سپس به تدریج فعالیت‌های خود را افزایش داد.
اگر عمل صرع بدون عوارضی مانند سکته مغزی یا از دادن مهارت گفتاری پایان یابد، نیاز به توان بخشی و کار درمانی دور از ذهن است.
نتایج
نتایج عمل صرع بسته به نوع عمل جراحی انجام شده متفاوت است. نتیجه مورد انتظار همانند حالت کنترل تشنج با دارو است.
متداول‌ترین و بهترین روش برداشتن بافت لوب تمپورال است که در حدود دو سوم از افرادی که تحت جراحی قرار می‌گیرند، نتیجه مطلوب را به دنبال دارد. مطالعات حاکی از آن است که اگر در سال اول بعد از جراحی لوب تمپورال همراه با مصرف دارو بیمار تشنج نداشته باشد، احتمال ابتلا عدم تجربه تشنج در دو سال بعدی ۸۷ تا ۹۰ درصد است. اگر طی دو سال تشنج نداشته باشید، احتمال عدم تجربه صرع در ۵ سال بعدی ۹۵ درصد و در ۱۰ سال بعدی ۸۲ درصد است.
اگر فردی حداقل به مدت یک سال بدون تشنج باشد، پزشک ممکن است کاهش داروهای ضد تشنج و در نهایت قطع کامل آن‌ها را در نظر داشته باشد. اکثر افرادی که پس از قطع دارو دچار تشنج می‌شوند می‌توانند صرع خود را با از سرگیری مجدد درمان دارویی کنترل کنند.
