منظور از اختلالات شخصیتی نوعی اختلالات ذهنی است که مدیریت احساسات، روابط و رفتار را در افراد تحت تاثیر قرار می‌دهد. اختلالات شخصیتی در ۴۰ تا ۶۰ درصد موارد قابل تشخیص بوده و با مجموعه‌ای از الگوهای رفتاری شناخته می‌شوند. این الگوها غالبا در ارتباط با ناهنجاری‌های شاخص فردی، اجتماعی و شغلی می‌باشند.
این رفتارها منجر به اختلال در توانایی سازش و انطباق افراد گشته و مشکلات شخصی همچون استرس، نگرانی و افسردگی شدید ایجاد می‌کنند.
مفهوم اصلی اختلالات شخصیتی به سال ۱۸۰۱ برمی‌گردد؛ زمانی که روانپزشک Philippe Pinel، اختلال شخصیتی manie را به صورت طغیانی از خشونت بدون هیچ‌گونه علائم دیوانگی همچون توهم توصیف کرد.
بر اساس پنجمین نشست شناختی ناهنجاری‌های ذهنی، ۱۰ نوع اختلال شخصیتی وجود دارد که در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند.
دسته A (عجیب و غیرعادی):
- پارانوئید-Paranoid
- اسکیزوئید-Schizoid
- اسکیزوتایپال-Schizotypal
دسته B (دمدمی‌مزاج و غیرقابل پیش‌بینی):
- ضداجتماعی-Antisocial
- بینابینی یا بوردرلاین-Borderline
- هیستریونیک-Histrionic
- نارسیستیک-Narcissistic
دسته C (مضطرب و ترسو):
- آوویدانت-Avoidant
- وابسته-Dependent
- وسواس فکری-عملی – Obsessive-compulsive
حال به توضیح هریک از این اختلالات می‌پردازیم:
۱- پارانوئید-Paranoid:
بیمار همیشه تحت نظر بوده و رفتارهای مشکوک او بررسی می‌گردد. شخص به رد شدن بسیار حساس بوده و به سرعت ناراحت می‌شود. احساس خجالت و تحقیر کرده و کینه به دل می‌گیرد. در این افراد، کناره‌گیری از دیگران عادی بوده و به علت عیب‌جویی مکرر از دیگران، قادر به برقراری ارتباط نزدیک با افراد نیستند.
علائم:
- عدم اعتماد به دیگران
- حساسیت نسبت به واکنش‌های دیگران
- لجاجت و کینه‌ورزی
مقاله مرتبط: پارانویا
۲- اسکیزوئید-Schizoid:
این افراد تمایل شدیدی به توجه صرف به زندگی خود داشته و خود را از دنیای پیرامون دور می‌کنند. بر اساس نظریه‌ای این افراد در عین حساسیت بسیار، سرگرم زندگی خودشان هستند. اشتیاق زیادی به صمیمیت دارند؛ اما شروع و حفظ روابط نزدیک برایشان دشوار است. به همین دلیل، مجددا فکر خود را منعطف بر زندگی خود می‌کنند. این افراد عمدتا به مراقبت درمانی نیاز ندارند.
علائم:
- دوری کردن از دوستان
- ضعف در واکنش احساسی
- کمبود شوخ طبعی
مقاله مرتبط: اسکیزوئید
۳- بینابینی یا بوردرلاین-Borderline:
دلیل این نامگذاری آن است که تصور می‌شود حالتی مابین استرس و اختلال روانی است. ناپایداری احساسی، طغیان خشم به هنگام انتقاد، خودزنی، تهدید به خودکشی و متعاقبا احساس پوچی و ترک زندگی روزمره علائم شایع این وضعیت هستند.
علائم:
- رفتارهای غیر قابل پیش‌بینی و احتمال حمله
- رفتارهای غیر قابل کنترل
- عدم ثبات شخصیت
۴- اسکیزوتایپال-Schizotypal:
افراد دارای این اختلال شخصیتی به عجیب و غیر عادی بودن تعبیر می‌شوند. روابط اجتماعی نزدیکی نیز اگر داشته باشند، تعداد این روابط کم است. احتمال بروز اسکیزوفرنی در این افراد بالا بوده و گاها این شرایط، اسکیزوفرنی پنهان نامیده می‌شود.
علائم:
- رفتار عجیب و غیرعادی
- عدم ارتباط دوستانه با افراد
- دوری از دیگران
۵- هیستریونیک-Histrionic:
این افراد خود را جذاب و فریبنده پنداشته و دائما به دنبال جلب توجه هستند. حس خود ارزشمندی نداشته و دائما کسب رضایت دیگران را در اولویت قرار می‌دهند.
علائم:
- تلاش پیوسته برای جلب توجه
- تمایل به فریفتن دیگران
- تلاش در راستای تاثیرگذاری بر دیگران
۶- نارسیسیستیک-Narcissistic:
افراد دارای این اختلال شخصیتی همواره خود را مهم پنداشته و تمایل به تحسین شدن دارند. خود را ارشد دانسته، برای احساسات دیگران ارزشی قائل نبوده و از دیگران برای موفقیت سوءاستفاده می‌کند. چنین شخصی خودشیفته، غیرقابل تحمل، خودخواه و بی‌عاطفه به نظر می‌رسد.
علائم:
- خودبزرگ‌پنداری
- تکبر و غرور بیش از حد
مقاله مرتبط: نارسیسیسم یا خودشیفتگی
۷- آنانکاستیک- Anankastic:
این افراد شخصیتی شکاک، انعطاف‌ناپذیر،محتاط و جدی داشته و در موقعیت‌های خارج از کنترل ، فرد استرس بالایی تجربه می‌کند.
علائم:
- وسواس فکری-عملی: (Obsessive-compulsive disorder (OCD
- خودعالی‌پنداری
۸- آوویدانت-Avoidant:
این افراد اعتمادبه‌نفس کمی داشته و همواره از انتقاد، خجالت‌زدگی و رد شدن می‌ترسند. در اجتماع ناشیانه عمل کرده و به علت ترس از طرد شدن، از ملاقات با دیگران فرار می‌کنند.
بر اساس پژوهش‌های انجام شده، این افراد واکنش‌های خود و دیگران را به‌دقت تحت نظر می‌گیرند و این امر آنان را از شرکت در امور اجتماعی باز می‌دارد.
علائم:
- اعتمادبه‌نفس پائین
- ترس از شکست
۹- ضداجتماعی-Antisocial:
این افراد در اعمال و رفتارهای خود دیگران را در نظر نمی‌گیرند. این اختلال در مردان شایع‌تر از زنان بوده و با بی‌تفاوتی نسبت به احساسات دیگران شناخته می‌شود. چنین فردی به هنجارها و قانون‌های اجتماعی اهمیت نداده، پرخاشگر بوده و هرگز احساس گناه و پشیمانی نمی‌کند.
علائم:
- عدم احترام به تصمیمات دیگران
- عدم رعایت هنجارهای اجتماعی
- فقط خود را لائق حق و تصمیم‌گیری دانستن
۱۰- وابسته-Dependent:
این اختلال با کمبود اعتمادبه‌نفس و نیاز به مراقبت شناخته می‌شود. شخص به‌تنهایی قادر به تصمیم‌گیری نبوده و تصمیمات مهم زندگی خود را به دیگران واگذار می‌کند. چنین فردی همواره از تنهایی و انزوا فرار می‌کند.
علائم:
- وابستگی شدید به دیگران
- فرار از انزوا
- عدم قابلیت انجام کار به تنهایی
مقاله مرتبط: آیا شما از سلامتِ کاملِ روان برخوردارید؟
