اختلال شناختی خفیف یا MCI، یک مرحله بینابینی بین تحلیل شناختی طبیعی سالخوردگی و اختلال شناختی حاد حاصل از زوال عقلی‌ست. این اختلال شامل مشکلات شدیدتر از حالت معمول انتظار رونده از سالخوردگی در حافظه، تکلم، تفکر و قضاوت است. در صورت ابتلا به MCI فرد متوجه تحلیل حافظه و عملکرد فکری خود خواهد شد؛ اعضای خانواده و دوستان نیز به تغییراتی در فرد پی خواهند برد. اما شدت مشکلات حاصل از این اختلال به اندازه‌ای نیست که فرد را از انجام فعالیت‌های روزانه‌اش ساقط کند. اختلال شناختی خفیف، خطر ابتلا به دمانس حاصل از آلزایمر و اختلالات نورولوژیکی دیگر را افزایش می‌دهد؛ اما اختلال برخی مبتلایان شدت نمی‌یابد و برخی نیز در نهایت بهبود خواهند یافت.
علایم
مغز انسان همچون دیگر اعضای بدن‌اش با گذر زمان تغییر می‌یابد. همگان متوجه افزایش فراموشکاری خود با افزایش سن هستیم. مدت بیشتری طول می‌کشد تا کلمه و یا اسمی را به خاطر آوریم. اما افزایش و مداومت نگرانی از عملکرد ذهنی ممکن است نشان دهنده اختلال شناختی خفیف (MCI) باشد. اختلالات شناختی وخیم‌تر از آنچه انتظار می‌رود بوده، و در صورت همراهی با علایم زیر ممکن است نشان دهنده MCI باشد:
- فراموشی مداوم
- فراموشی رویدادهای مهم مانند قرار ملاقات و مشارکت‌های اجتماعی
- از دست دادن رشته کلام، تفکرات و موضوع کتاب و فیلم
- احساس سردرگمی در اتخاذ تصمیم، برنامه ریزی و تفسیر دستورالعمل‌ها
- ناتوانی در پیدا کردن مسیر در محیط‌های آشنا
- تحریک‌پذیری بالا و مختل شدن قوه قضاوت
- اعضای خانواده و یا دوستان متوجه هر یک از تغییرات بالا شوند
در صورت ابتلا به MCI، موارد زیر نیز انتظار می‌رود:
- افسردگی
- تحریک‌پذیری و خشم
- اضطراب
- بی‌علاقگی
دلایل
تحلیل مغز
تصاویر MRI بالا ، تحلیل هایپوکمپ (بخش موثر در حافظه مغز) در طی گذار از عملکرد شناختی طبیعی به اختلال شناختی خفیف را ننشان می‌دهد. درج هر MRI یک نمای بزرگ از هایپوکمپ راست است.
همانطور که علایم بیماری متعدد است، تنها یک دلیل به خصوص برای اختلال شناختی خفیف وجود ندارد. علایم MCI ممکن است سال‌ها پایدار باقی بماند، به آلزایمر و یا نوع دیگری از زوال عقلی ختم شود و یا ممکن است در طول زمان بهبود یابد. شواهد موجود نشان می‌دهد که MCI اغلب (نه همیشه) در اثر تغییرات خفیف مغری دیده شده در آلزایمر و یا سایر انواع دمانس بروز می‌یابد. برخی از این تغییرات در کالبدشکافی اجساد مبتلا به MCI شناسایی شده است. این تغییرات شامل:
- توده غیرطبیعی پلاک‌های پروتئین بتا آمیلوئید و توده میکروسکوپی تاو، که از علایم آلزایمر است.
- اجسام Lewy، که توده میکروسکوپی پروتئین مرتبط با بیماری پارکینسون، دمانس ناشی از اجسام Lewy و برخی از موارد آلزایمر است.
- سکته ناقص، یا کاهش خونرسانی به مغز
عکس برداری مغزی نشان می‌دهد نغییرات زیر ممکن است از نشانه‌های MCI باشد:
- تحلیل هایپوکمپ؛ ناحیه مهم در حافظه
- افزایش حجم نواحی حامل مایع مغزی (بطن‌های مغزی)
- کاهش مصرف گلوکوز در مناطق کلیدی مغز؛ (گلوکوز منبع اصلی انرژی مغز است.)
عوامل خطر
مهم‌ترین عوامل خطر MCI شامل:
- افزایش سن
- داشتن ژن به خصوصی به نام APOEe4، که به بیماری آلزایمر نیز مربوط است اما به خاطر داشته باشید دارا بودن این ژن به معنای کاهش حتمی حافظه شناختی نیست.
دیگر عوامل و شرایط طبی و سبک زندگی مرتبط با افزایش احتمال خطر تغییرات شناختی شامل:
- دیابت
- استعمال دخانیات
- فشار خون بالا
- سطح کلسترول بالا
- افسردگی
- عدم فعالیت بدنی
- عدم مشارکت مکرر در فعالیت‌های ذهنی یا اجتماعی
مشکلات
مبتلایان به MCI، بالقوه (نه حتمی) در خطر بروز دمانس یا زوال عقلی هستند. در کل، سالانه در حدود ۱ الی ۲ درصد سالمندان دمانس بروز می‌یابد. تحقیقات نشان می‌دهد، در میان سالخوردگان مبتلا به MCI قریب به ۱۰ الی ۱۵ درصد به دمانس ختم می‌شود.
تشخیص
هیچ آزمایش به خصوصی برای تشخیص اختلال شناختی خفیف یا MCI در دسترس نیست. پزشک بر اساس اطلاعات شرح داده شده فرد و نتایج آزمایشات کمک‌کننده در تشخیص، در نهایت مشخص می‌کند علایم بروز یافته در اثر MCI است یا خیر. بسیاری از پزشکان این اختلال را بر اساس معیارهای تعیین شده توسط گروهی از کارشناسان بین‌المللی تشخیص می‌دهند؛ این معیارها شامل:
- وجود مشکلات حافظه و فعالیت‌های ذهنی. داشتن مشکلات در حافظه، برنامه ریزی، پیروی از دستورالعمل‌ها و تصمیم‌گیری. تصمیمات و تصورات فرد باید توسط یکی از نزدیکان تایید شود.
- عملکرد فرد در گذر زمان کاهش یافته است. بررسی دقیق پیشینه پزشکی نشان می‌دهد، توانایی و عملکرد فرد با گذر زمان کاهش یافته است. این تغییر نوسط اعضای خانواده و دوستان تایید می‌شود.
- در کل قوا و عملکرد ذهنی و انجام امور روزانه تحت تاثیر قرار نگرفته است. پیشینه پزشکی نشان دهنده آن است که توانایی و فعالیت‌های روزانه مختل نشده است اما با این حال بروز علایم خاص نگران کننده است.
- آزمایشات ذهنی، ناتوانی و کاهش سطح تحصیلات خفیفی را نسبت به سن فرد نشان می‌دهد. پزشکان اغلب عملکرد ذهنی فرد را به کمک یک آزمون کوچک مانند Mini-Mental State Examination (MMSE) بررسی می‌کنند. آزمون‌های دقیق نورولوژیکی، شدت اختلال را بیشتر مشخص خواهند کرد مانند؛ کدام یک از انواع حافظه بیشتر تحت تاثیر قرار کزفته‌اند و یا دیگر مهارت‌های ذهنی نیز مختل شده‌اند یا خیر.
- دمانس تشخیص داده نشود. مشکلات شرح داده شده توسط بیمار، پیشینه پزشکی وی و بررسی سطح روانی فرد آنقدر شدید نیست تا آلزایمر و یا انواع دیگر دمانس تشخیص داده شود.
آزمایشات نورولوژیکی
به عنوان بخشی از آزمایشات، پزشک به کمک برخی از آزمایشات پایه‌ای میزان فعالیت مغز و سیستم عصبی را مشخص می‌کند. این آزمایشات به تشخیص نشانه‌های بیماری پارکینسون، سکته، تومور و دیگر موارد مختل کننده حافظه و عملکرد فیزیکی کمک می‌کند. آزمایشات نورولوژیکی موارد زیر را آزمایش می‌کند:
- رفلکس‌ها
- حرکت چشم‌ها
- راه رفتن و تعادل
تست‌های آزمایشگاهی
تست‌های آزمایشگاهی می‌تواند موارد احتمالی فیزیکی موثر در حافظه، همچون کمبود ویتامین B12 و یا کم‌کاری تیروئید را از لیست خارج کند.
عکس‌برداری از مغز
پزشک برای تشخیص تومور، سکته و خونریزی مغزی، MRI و CT اسکن را تجویز خواهد کرد.
بررسی وضعیت ذهنی
بررسی وضعیت ذهنی کوتاه می‌تواند در طول ۱۰ دقیقه انجام شود. در این مدت پزشک از بیماران خواهد خواست موارد به خصوصی را انجام دهند، به سوالات متعددی همچون تاریخ روز، پاسخ دهند و از دستورالعمل‌های نوشته شده پیروی کنند. تست‌های نورولوژیکی طولانی‌تر می‌تواند اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری را از وضعیت عملکرد ذهنی فرد در قیاس با هم‌سالان با همان میزان از تحصیلات در اختیار پزشک قرار دهند. این آزمایش‌ها می‌توانند الگوهای تغییراتی را که علت اصلی علائم هستند را نیز شناسایی کنند.
درمان
در حال حاضر هیچ دارو و یا درمان به خصوصی برای MCI به تاییدیه سازمان غذا و دارو نرسیده است. با این حال بیماری MCI پتانسیل بالایی را برای تحقیق دارد. امید است بررسی‌های انجام شده به آشنایی هر چه بیشتر این بیماری کمک کرده و در یافتن درمان، بهبود علایم و جلوگیری و به تاخیر انداختن دمانس کمک کننده باشد.
داروهای بیماری آلزایمر
پزشکان گاهی اوقات برای مبتلایان به MCI با علامت شاخص تحلیل حافظه، داروی تایید شده برای بیماری آلزایمر به نام مهار کننده Cholinesterase را تجویز می‌کنند. با این حال این دارو به عنوان درمان معمول MCI توصیه نمی‌شود.
درمان سایر شرایط تاثیرگزار بر عملکرد ذهنی
به غیر از بیماری MCI شرایط دیگری نیز ممکن است موجب تحلیل عملکرد ذهنی شود. درمان موارد تاثیرگزار می‌تواند در بهبود و درمان اختلالات ذهنی و حافظه موثر باشد. این موارد شامل:
- فشار خون بالا. مبتلایان به MCI با مشکلات بیشتری در ارتباط با عروق مغزی روبرو می‌شوند. فشار خون بالا این مشکلات را دو چندان کرده و موجب مشکلات حافظه نیز می‌شود. پزشک سطح فشار خون فرد را بررسی کرده و در صورت بالا بودن به کمک راهنمایی سعی در کاهش آن خواهد داشت.
- افسردگی. افسردگی خود موجب فراموشکاری و اختلالات ذهنی می‌شود و معمولا در مبتلایان به MCI بروز می‌یابد. درمان افسردگی با حل مشکل حافظه در عادت به تغییرات رخ داده در زندگی فرد نیز کمک‌کننده است.
- آپنه. در این شرایط در طول خواب، تنفس فرد گاهی اوقات متوقف شده و داشتن یک خواب راحت را از فرد سلب می‌کند. آپنه موجب خستگی، افزایش فراموشکاری و عدم تمرکز در طول روز می‌شود. درمان این شرایط موجب بهبود علایم و افزایش هوشیاری در فرد می‌گردد.
داروهای دیگر
برخی از مکمل‌ها شامل ویتامینE و Ginkgo و غیره، در به تاخیر انداختن و جلوگیری از MCI موثر بوده است. با این حال هیچ مکملی در طول تحقیقات موثر نبوده است.
