هر ساله برای آگاه‌سازی بیشتر درباره‌ی نابینایی و اختلالات بینایی، دومین پنج‌شنبه‌ی ماه اکتبر به‌عنوان روز جهانی بینایی (WSD) نام‌گذاری می‌شود. امسال این روز مقارن با ۱۲ اکتبر بوده و فرصت خوبی است تا نگاهی کلی به سلامت چشم داشته باشیم. با دکتر مجازی همراه باشید.
مکانیسم بینایی
بخش‌های مختلفی از چشم در فرآیند بینایی نقش دارند. نور ابتدا از قرنیه عبور می‌کند. قرنیه بافت شفاف گنبدی شکلی است که سطح چشم را می‌پوشاند. نور ورودی توسط این ساختار انکسار پیدا کرده و می‌شکند. عنبیه، بخش رنگی چشم، اندازه‌ی مردمک را تنظیم می‌کند. میزان نور ورودی به داخل چشم توسط مردمک کنترل می‌شود. عدسی واقع در پشت مردمک، بخش شفافی از چشم است که با متمرکز ساختن نور بر روی شبکیه باعث ایجاد تصویر می‌گردد. شبکیه بافتی نازک، ظریف و حساس به نور و شامل سلول‌های مخصوصی به نام فتورسپتور (گیرنده‌ی نوری) می‌باشد. این سلول‌ها پرتوهای نوری را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کنند. سیگنال‌های مذکور پردازش شده و توسط عصب بینایی از شبکیه‌ی چشم به مغز منتقل می‌شوند. عصب بینایی، مجموعه‌ای متشکل از یک میلیون فیبر عصبی است. پس می‌توان نتیجه گرفت که ما با مغز خود می‌بینیم و چشمها تنها در ارتباط با جمع‌آوری اطلاعات بینایی و شروع این پروسه‌ی پیچیده، ایفای نقش می‌کنند.
اختلالات شایع بینایی
عیوب انکساری چشم شایع‌ترین اختلالات بینایی هستند که بیشتر با نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی شناخته می‌شوند. این عیوب زمانی بروز می‌کنند که شکل چشم امکان تمرکز مستقیم پرتوهای نوری بر روی شبکیه را فراهم نمی‌کند. طول کره‌ی چشم ( کوتاه یا بلند شدن آن)، تغییرات شکل قرنیه یا پیر شدن عدسی چشم می‌تواند بروز عیوب مذکور را به دنبال داشته باشد. بیشتر افراد یک یا چند مورد از عیوب انکساری چشم را تجربه می‌کنند.
چشم طبیعی: قرنیه و عدسی با انکسار پرتوهای ورودی، آن‌ها را مستقیماً بر روی شبکیه‌ی پشت چشم متمرکز می‌سازند.
انکسار نور چیست؟
انکسار نور به شکسته‌شدن پرتوهای نوری حین عبور از یک جسم به جسم دیگر اطلاق می‌شود. انکسار پرتوهای نوری حین عبور از قرنیه و عدسی، امکان بینایی را فراهم می‌کند. سپس نور بر روی شبکیه متمرکز می‌شود. شبکیه پرتوهای نوری را به پیام‌های عصبی تبدیل کرده و آن‌ها را از طریق عصب بینایی به مغز منتقل می‌کند. مغز در ادامه سیگنال‌های عصبی را به صورت تصویر پردازش می‌کند.
انواع عیوب انکساری چشم چیست؟
شایع‌ترین عیوب انکساری چشم شامل نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی می‌باشند. در نزدیک‌بینی که میوپیا نیز نامیده می‌شود، اشیای نزدیک به صورت واضح دیده می‌شوند؛ اما اشیای دور حالت کدر و ناواضح دارند. در این عارضه، نور ورودی در مقابل شبکیه متمرکز می‌شود.
دوربینی یا هیپراوپیا، یکی از شایع‌ترین نوع عیوب انکساری چشم است. در دوربینی، اشیای دور بسیار واضح‌تر از اشیای نزدیک دیده می‌شوند. اگرچه افراد مختلف تجربه‌های متفاوتی از این عارضه دارند. برخی افراد مبتلا، به‌خصوص در سنین پایین، متوجه هیچ مشکلی در بینایی خود نمی‌شوند. در افراد مبتلا به نوع شاخص دوربینی نیز ممکن است اشیا در هر فاصله‌ای، دور یا نزدیک، ناواضح باشند.
آستیگماتیسم عارضه‌ای است که در آن چشم پرتوها را به‌درستی بر روی شبکیه متمرکز نمی‌کند. در نتیجه، تصاویر ناواضحی تشکیل می‌شود.
پیرچشمی عارضه‌ای مرتبط با سن است که در آن متمرکز ساختن پرتوهای نوری با مشکل مواجه می‌شود. در واقع با افزایش سن، قابلیت تغییر شکل عدسی کاهش یافته و این عیب انکساری بروز می‌کند.
چه افرادی در معرض ابتلا به عیوب انکساری چشم می‌باشند؟
پیرچشمی اغلب در افراد بالای ۳۵ سال بروز می‌کند. دیگر عیوب انکساری نیز، هم در کودکان و هم در بزرگ‌سالان دیده می‌شوند. به نظر می‌رسد احتمال ابتلا به این عیوب در افرادی که پدر یا مادر مبتلا دارند، بیشتر است.
علائم و نشانه‌های عیوب انکساری چشم چیست؟
دید ناواضح شایع‌ترین علامت عیوب مذکور است. از دیگر علائم نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دوبینی
- مه‌آلود و کدر بودن میدان دید
- وجود تابش خیره‌کننده یا هاله در اطراف نورهای روشن
- لوچی
- سردرد
- خستگی چشم
عیوب انکساری چشم چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
متخصص چشم طی معاینه‌ی عمومی اپتومتری، این عیوب را تشخیص می‌دهد. افراد مبتلا معمولاً با شکایت از ناراحتی‌های دیداری یا دید ناواضح به پزشک مراجعه می‌کنند. اگرچه برخی افراد نیز از این که می‌توانند دید واضح‌تری داشته باشند، اطلاع ندارند.
عیوب انکساری چشم چگونه اصلاح می‌شوند؟
این عیوب با عینک، لنزهای تماسی یا جراحی قابل اصلاح می‌باشند.
بیماری‌های چشمی مرتبط با سن
با ورود به چهل سالگی و دهه‌ی پنجم زندگی، احتمالاً متوجه تغییر در دید خود می‌شوید. شاید برای دیدن واضح اشیا یا تشخیص رنگ‌ها یا خیره شدن، به عینک نیاز داشته باشید. این تغییرات به‌تنهایی نمی‌توانند سبک زندگی افراد و استقلال آن‌ها در زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. در واقع مگر در صورت فقدان شدید بینایی، می‌توان زندگی فعالی را تجربه کرد؛ اما با افزایش سن، فرد در خطر بروز بیماری‌های چشمی مرتبط با سن قرار می‌گیرد. این بیماری‌ها شامل دژنراسیون ماکولای مرتبط با سن، آب‌مروارید، بیماری چشمی دیابتی، گلوکوم (آب سیاه)، کاهش دید و خشکی چشم می‌باشند.
تحت معاینه‌ی عمومی اپتومتری قرار بگیرید.
هر فرد ۵۰ ساله و بالاتر باید به‌منظور معاینه‌ی عمومی اپتومتری به پزشک متخصص مراجعه کند. اغلب بیماری‌های چشمی، علائم و نشانه‌های زودهنگام ندارند؛ اما معاینه‌ی عمومی اپتومتری می‌تواند این بیماری‌ها را در مراحل اولیه و قبل از فقدان بینایی تشخیص دهد. تشخیص و درمان زودهنگام به حفظ بینایی فرد در این شرایط کمک می‌کنند. حتی در صورت عدم احساس ناراحتی دیداری، باید این معاینه بر روی فرد انجام گیرد. پزشک سپس بر اساس عوامل خطر مخصوص بیمار، زمان تکرار معاینه را تعیین می‌کند. هم‌چنان که گفته شد، از جمله بیماری‌های چشمی شایع مرتبط با سن موارد زیر را می‌توان نام برد:
دژنراسیون ماکولار مرتبط با سن
- دژنراسیون ماکولار مرتبط با سن (AMD): بیماری مرتبط با سنی است که تیزبینی و دید مرکزی فرد را به‌صورت تدریجی تخریب می‌کند. دید مرکزی برای دیدن واضح اشیا و کارهای روزمره مانند رانندگی و مطالعه موردنیاز می‌باشد.
آب‌مروارید
- آب‌مروارید: این بیماری با کدر شدن عدسی چشم ایجاد می‌شود. دید در این عارضه مه‌آلود و ناواضح بوده و رنگ‌ها به‌حالت محو و کم‌رنگ دیده می‌شوند. گاهی نور زننده نیز بیمار را اذیت می‌کند.
بیماری چشمی دیابتی
- بیماری چشمی دیابتی: این بیماری یکی از عوارض دیابت بوده و می‌تواند منجر به نابینایی گردد. شایع‌ترین فرم بیماری رتینوپاتی دیابتی است که در اثر تخریب عروق خونی کوچک شبکیه توسط دیابت ایجاد می‌شود.
گلوکوم
- گلوکوم: گلوکوم مجموعه‌ای از بیماری‌هاست که عصب بینایی را تخریب کرده و موجب فقدان بینایی و نابینایی می‌شوند. گلوکوم معمولاً با فشار بالای داخل چشمی مرتبط بوده و دید طرفی یا محیطی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
خشکی چشم
- خشکی چشم: خشکی چشم در اثر عدم تولید صحیح اشک، عدم تداوم تولید آن یا تخلیه‌ی سریع اشک چشم بروز کرده و انجام برخی فعالیت‌ها از جمله استفاده از کامپیوتر یا مطالعه‌ی مداوم را مختل می‌کند.
کاهش دید
- کاهش دید: کاهش دید به این معناست که حتی با استفاده‌ی منظم از عینک، لنزهای تماسی، دارو یا جراحی، دید روزانه‌ی فرد بهبود نمی‌یابد. در چنین شراطی خواندن ایمیل‌ها، خرید، آشپری، تماشای تلویزیون و نوشتن چالش‌برانگیز به نظر می‌رسند. با این حال، اغلب افراد با این شرایط کنار می‌آیند.
نکاتی ساده برای حفظ سلامت چشم
چشمها بخش مهمی از سلامت انسان را تشکیل می‌دهند. اقدامات بسیاری برای حفظ سلامت این عضو و حصول اطمینان از داشتن دید مناسب وجود دارد. رعایت موارد زیر گام‌های ساده‌ای برای حفظ سلامت چشمها می‌باشند:
- اقدام برای معاینه‌ی جامع اپتومتری: ممکن است فکر کنید بینایی خوبی داشته و چشم‌هایتان از سلامت کافی برخوردارند؛ اما مراجعه به متخصص چشم برای معاینه‌ی جامع اپتومتری تنها راه موجود برای کسب اطمینان در این ارتباط می‌باشد. زمانی که سخن از مشکلات شایع بینایی به میان می‌آید، برخی افراد احساس نمی‌کنند که می‌توان با استفاده از عینک یا لنزهای تماسی دید بهتری داشت. به‌علاوه، بسیاری از بیماری‌های شایع چشمی نظیر گلوکوم، بیماری چشمی دیابتی و دژنراسیون ماکولار مرتبط با سن، اغلب نشانه‌ی جدی به‌همراه ندارند. معاینه‌ی جامع اپتومتری تنها راه برای تشخیص این بیماری‌ها در مراحل اولیه است. طی این معاینه، متخصص چشم برای گشاد کردن مردمک به‌منظور ورود بهتر نور، از قطره‌ی چشم استفاده می‌کند. در نتیجه امکان دید بهتر پشت چشم و ارزیابی هر نوع علامت آسیب یا بیماری برای پزشک فراهم می‌شود. پزشک متخصص چشم تنها فردی است که می‌تواند سلامت چشم و بینایی مطلوب فرد را تصدیق کند.
- از سابقه‌ی سلامت چشم خانوادگی خود آگاهی داشته باشید: در این ارتباط با اعضای خانواده‌ی خود صحبت کنید. با توجه به موروثی بودن بیماری‌های چشمی، اطلاع از وجود بیماری در این افراد از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر میزان خطر بروز بیماری‌های چشمی را برای فرد آشکار می‌سازد.
- تغذیه‌ی سالم داشته باشید: احتمالاً شنیده‌اید که هویج برای چشم مفید است؛ اما داشتن رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات، به‌خصوص سبزیجات دارای برگ سبز تیره مانند اسفناج، کلم‌پیچ و کلم‌برگ نیز برای حفظ سلامت چشمها مهم است. بر اساس تحقیقات، خوردن ماهی‌های غنی از امگا-۳ مانند ماهی سالمون، هالیبوت و تونا نیز در این زمینه مفید است.
- حفظ تناسب اندام: داشتن اضافه‌وزن یا چاقی، خطر بروز دیابت و دیگر بیماری‌های سیستمیک را افزایش می‌دهد. متعاقب این بیماری‌ها ممکن است بیماری چشمی دیابتی یا گلوکوم بروز کرده و فقدان بینایی صورت گیرد. در ارتباط با حفظ تناسب اندام خود، می‌توانید با پزشک مشورت کنید.
- استفاده از محافظ چشمی: حین ورزش یا دیگر فعالیت‌ها از محافظ چشمی استفاده کنید. محافظ چشم می‌تواند عینک ایمنی یا محافظ چشمی مخصوص برخی فعالیت‌ها باشد. بیشتر لنزهای حفاظتی چشم از پلی‌کربنات ساخته‌شده‌اند. پلی‌کربنات نسبت به دیگر پلاستیک‌ها مقاومت ۱۰ برابری دارد. محافظ‌های چشمی توسط فروشگاه‌های تجهیزات چشم‌پزشکی و گاهی فروشگاه‌های لوزام ورزشی عرضه می‌شوند.
- از مصرف دخانیات پرهیز کنید: مصرف دخانیات برای چشمها نیز هم‌چون سایر اعضای بدن مضر است. تحقیقات اخیر سیگار کشیدن را با افزایش خطر بروز دژنراسیون ماکولار، آب‌مروارید و آسیب عصب بینایی مرتبط دانسته‌اند. تمامی موارد مذکور می‌توانند منجر به نابینایی گردند.
- از عینک آفتابی استفاده کنید: عینک آفتابی ضمن حضور پررنگ خود در عرصه‌ی مُد، در حفاظت از چشمها در برابر اشعه‌های ماورابنفش نقش بسزایی دارد. حین خرید عینک آفتابی، به این مسئله توجه داشته باشید که عینک مطلوب، مانع عبور۹۹ تا ۱۰۰ درصد اشعه‌های UV نوع A و B می‌شود.
- به چشمان خود استراحت بدهید: اگر زمان زیادی را پشت کامپیوتر یا با تمرکز بر چیزی سپری کنید، گاهی چشمک زدن فراموش شده و چشمها خسته می‌شوند. از قانون ۲۰-۲۰-۲۰ در این شرایط پیروی کنید: هر ۲۰ دقیقه یک‌بار به میزان ۲۰ ثانیه به فاصله‌ی ۲۰ فوتی خود نگاه کنید. این امر به کاهش خستگی چشمها کمک می‌کند.
- دست‌ها و لنزهای تماسی خود را به‌طور مرتب تمیز کنید: برای پیش‌گیری از بروز عفونت، قبل از انداختن یا درآوردن لنزها همیشه دستان خود را بشوئید. از آلوده نشدن لنزها اطمینان حاصل کرده و در جای مناسب قرار دهید.
- از ایمنی چشم‌های خود در محل کار اطمینان حاصل کنید: کارمندان باید از ایمنی کافی در محیط کار برخوردار باشند. اگر شغل شما به حفاظ چشمی نیاز داشته باشد، بابد به استفاده از آن حین کار عادت کرده و همکاران خود را نیز به این کار تشویق کنید.
برای آگاهی بیشتر درباره‌ی حفظ سلامت چشمها بخوانید!
